رساله حاضر با عنوان «جایگاه سیاسی، مذهبی و اقتصادی یهودیان در دوره¬ی هخامنشی» و با رویکردی توصیفی در صدد بررسی اوضاع قوم یهود در این دوره و نقش و تاثیر عملکرد فرمانروایان هخامنشی بر وضعیت جامعه یهودیان در طی بیش از دو قرن حاکمیت آنان برآمده است. دوره¬ی هخامنشی یکی از ادوار برجسته و درخشان در تاریخ ایران و جهان به شمار می رود. فرمانروایان این دوره برای اداره¬ی شاهنشاهی پهناور خود، سیاست رفق و مدارای ملی و مذهبی را با هدف جلب رضایت تمام اقوام و پیروان تمام ادیان سر لوحه¬ی کار خویش قرار دادند. سیاست آنان که برای نخستین بار در تاریخ جهان اعمال می شد جنبه¬ی همگانی داشت و مختص قوم خاصی نبود. یکی از این اقوام، یهودیانی بودند که در اوایل قرن ششم پیش از میلاد و طی حملات گسترده¬ی امپراتوری بابل، دولت و سرزمین و معبد مقدس خویش را از دست داده و تن به مهاجرتی تحمیلی داده بودند. با ظهور شاهنشاهی هخامنشی جانی تازه در کالبد ملت یهود دمیده شد. تحت حمایت ها و پشتیبانی دولت هخامنشی و همچنین تلاش های خستگی ناپذیر و عزم استوار بزرگان و اندیشمندان قوم یهود، ملت، سرزمین و دین و آیین یهود در این دوره احیا شد.

حمله اسکندر به ایران و فتح آن بی‌شک تاثیراتی بر فرهنگ، هنر، خط و زبان و بطور کلی تمدن ایرانیان گذاشت. که البته در همین دوران فرهنگ یونانی هم از فرهنگ و تمدن ایران متاثر گشت. اما این طبیعی است که همیشه تاثیر قوم غالب بر مغلوب بیشتر است. خصوصاً وقتی که قوم غالب از پیشینه‌ی تمدنی و فرهنگی غنی برخوردار باشد که در مورد یونانیان اینگونه بود.
پیامد حکومت سلوکیان و یونانیان در ایران تنها به صورت یک تاثیر بود. هر چند این تاثیر تا حدودی نیرومند بود. اما از درون طبقات بالای جامعه (نجبا و اشراف) فراتر نرفت و عمقی نداشت. گذشته از این باعث از دست رفتن هویت ایرانی نشد. بلکه ایرانیان ویژگی‌های فرهنگی خود را رها نساختند. تا زمانی که بکلی از زیر نفوذ مغرب زمین بیرون آمدند.
حکومت پارتیان گرچه با یک میراث هلنیستی و یونان دوستی آنها شروع شد، ولی در بطن خود دارای ایدئولوژی سیاسی و اعتقاد به ایرانیت بوده است. یکی از دلایل عمده‌ای که پادشاهان پارتی را یونانی مآب و دارای تعلق خاطر به فرهنگ یونانی می‌دانند، نوشته‌های اکثر آنها بر روی سکه‌هاست که تمامی به خط یونانی است و دیگر عنوان فیل هلن (دوستدار یونان) روی سکه‌هاست. که آن هم از قرن اول میلادی به بعد کم‌کم از بین می‌رود.
بنابراین پارتیان هر چه که جلوتر رفتند و پایه‌های حکومت خود را استحکام بخشیدند، از یونانی‌گری آنها کاسته شد و بر ملی‌گرایی ایرانی آنها افزوده گردید. تا اینکه باقیمانده عناصر یونانی هم در ایرانیان و فرهنگ ایرانی حل شدند. بطور کلی ایران در دوران هلنیسم و استیلای بیگانگان شاید در میان ملل مغلوب کمترین آسیب‌ها را از نظر فرهنگی و تمدنی دیده است.
 

در دوران فرمانروایی هخامنشیان و اشکانیان ایرانیان و یهودیان پیوندهای دینی، اقتصادی، سیاسی، دینی، وفرهنگی تنگاتنگی با همدیگر داشتند شاهان هخامنشی و اشکانی گوناگونی سیاسی، فرهنگی و دینی اقوام متعدد خویش را می پذیرفتند و یک خط مشی یا به تعبیر امروزی توام با تساهل و مدرا درپیش گرفتند یهودیان در دوره پارت ها از استقلال حقوقی نسبی برخوردار بودند و تا اندازه ای هم استقلال سیاسی در بابل داشتند.اردشیر بابکان(224-240م) با غلبه بر اردوان پنجم(213-224م)،آخرین پادشاه اشکانی، در224میلادی در تاریخ ایران شاهنشاهی بزرگ ساسانی را پایه گذاری کرد. از جمله تغییرات سیاسی در امپراتوری ایران که توسط اردشیر انجام و به وسیله جانشینانش اوج گرفت رسمیت یافتن دین زرتشتی درایران بود. در امپراتوری ساسانی علاوه بر زرتشتیان پیروان سایر ادیان حضور داشتند. یکی از این اقلیت های دینی یهودیان بودند. مذهب یهود در تمام بین النهرین رواج داشت و یهودیان در شهرهای بین النهرین و ایران می زیستند و از سابقه دیرینه در تاریخ ایران برخوردار بودند اما در دوره ساسانی به دلیل تحولات سیاسی، دینی، فرهنگی، در ایران این روابط یهودیان با حکومت های ساسانی جنبه های دیگری به خود گرفت.در دوره ساسانی روابط یهودیان و ایرانیان دارای فراز و نشیب های فروانی بود.یهودیان تا هنگامی که مالیات خود را می پرداختند و تهدیدی را متوجه امپراطوری ساسانی نمی کردند. کاملا در آرامش زندگی می کرددند سیاست شاهان ساسانی در قبال اقلیت ها دینی و جنبش های مذهبی مبتنی بر اوضاع سیاسی شاهنشاهی ساسانی و مقتضیات زمان و نظرات موبدان بود در این پژوهش با نگاهی چگونگی ورود یهودیان به ایران در دورن هخامنشی و گسترش آن در دوره ساسانی وضعیت سیاسی، دینی، اقتصادی یهودیان دردوره ساسانی را بررسی می کنیم.

بنابر متن های سومری و آکدی رفت و آمدهای بازرگانی از اوایل هزاره ی سوم ق.م در آبهای خلیج فارس برقرار بوده و مردم بین النهرین از این راه آبی مس، چوب و سنگهای قیمتی وارد می کردند. درهزاره سوم پیش از میلاد بندرگاه های"دیلمون ، مَکَّّّن، ملوخَّ "مراکز اصلی تجارت دریایی خلیج فارس و نواحی همجوار آن را تشکیل میدادند و عامل رشد و بالندگی تمدن های همجوار شدند . با توجه به حفریات باستان شناسی سرزمین بحرین همان دیلمون است و فیلکه نیز بخشی از دیلمون بوده و مرکز دیلمون در اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره ی دوم بحرین بوده است . با توجه به بررسی نتایج آزمایش های فلز شناختی بر روی نمونه های مختلف مس که از بین النهرین و ایلام به دست آمده سرزمین مَکَّن عمان امروزی است . این سرزمین از سویی قسمت جنوب بلوچستان ایران و پاکستان و از سویی دیگر عمان و قسمتی از امارات متحده ی عربی را تحت سلطه داشته و بمپور باستانی مرکز این سرزمین بوده است .سرزمین ملوخَّ نیز همان تمدن دره ی سند است . مطالعه ی متون کهن و ردیابی نوشته های تاریخی از طریق پژوهشهای باستان شناختی سبب کشف رمز و راز مکان های تاریخی و به دست آمدن اطلاعات مهمی می شود . در این پژوهش سعی بر این است که با استفاده از منابع مکتوب و تاریخی و داده های باستان شناختی مکان یابی بنادر دیلمون ، مَکَّن و ملوخَّ مورد بررسی قرار گیرد.

حیره ایالت عربی دست‌نشانده دولت ساسانیان بود که از قرن سوم میلادی همزمان با روی کار آمدن اردشیر یکم ساسانی و پسرش شاپور در منطقه عراق به وجود آمد.حاکمان حیره که از خاندان آل لخم بودند، مشروعیت و حکم امارت خود را از شاهان ساسانی دریافت می‌داشتند. این امارت نقش بسیار مهمی در زمینه دفاعی و نظامی از مرزهای ایران در مقابل هجوم قبایل عرب‌نشین و امپراتوری روم داشت. حیره به عنوان حلقه ارتباطی بین ایران و اعراب سیاست و فرهنگ ساسانی را در مناطق عرب‌نشین اشاعه می‌داد و مشروعیت و فرمانروایی شهریاران ایران را در این مناطق تضمین می‌کرد. این امارت تا اواخر دوران ساسانیان همچنان پابرجا بود تا اینکه خسروپرویز با برکناری نعمان سوم آخرین حاکم لخمیان از امارت حیره، دیوار دفاعی ایران ساسانی در مقابل سیل قبایل عرب‌ را از بین برد و پس از مدتی اعراب مسلمان توانستند از این منطقه وارد ایران شوند. این رساله قصد دارد تا اهمیت و جایگاه سیاسی و فرهنگی این ایالت عربی را در حکومت ساسانیان بررسی نماید.

 ذی‏قار یا ذوقار منطقه ای کوچک دارای آبشخوری برای قبایل عرب در اطراف حیره بود که اکنون نام استانی است در عراق امروزی. در این مکان و چند نقطه ی پیرامون آن جنگی میان بخشی از سپاه خسرو پرویز(۵۹۰-۶۲۸م) و قبایل بکر بن وائل که زمانی از حامیان ساسانیان بودند، صورت گرفت. بهمین خاطر این جنگ به یوم ذی‏قار معروف گشت. جنگی که برای اولین بار پیروزی اعراب را در مقابل سپاه نیرومند ساسانیان به دنبال داشت و این پیروزی اثری ژرف و عمیق بر اعراب گذاشته، اسطوره ی شکست ناپذیری سپاه ایرانی را در هم شکست. این رویداد با تمام کوچکی آن، یک نکته ی مهم در خود پنهان داشت و آن ضعف و زوال تدریجی دولت ساسانیان است. دلیل وقوع جنگ ذی‏قار به نحوی با مرگ نعمان بن منذر (۵۸۰-۶۰۲م) آخرین فرمانروای حیره مرتبط است که باعث خشم و انزجار قبایل عرب و سرپیچی از دستورات خسرو پرویز و لشکرکشی خسرو به سوی آن‏ها شد.

<p>منازعات بلندمدت ساسانیان و روم شرقی، بدلیل موازنه&not;ی قدرت نظامی طرفین هیچگاه پیروزی قطعی دربرنداشت. بنابراین، ابزارهای اقتصادی به عنوان حربه&not;ای برای تضعیف رقیب مورد توجه واقع شد. پس از آن به واسطه&not;ی رقابت&not;های سیاسی- اقتصادی ساسانیان و روم شرقی، سلسله نبردهایی در مسیر راههای تجاری زمینی مخصوصاً بین النهرین درگرفت، که هدف از آن تصرف یا نظارت مراکز اقتصادی بود، شدت این درگیری&not;ها به حدی بود که در زمان خسرو انوشیروان منجر به ایجاد ناامنی و رکود تجارت در این مناطق گشت، در نتیجه به جای راههای زمینی سابق، راههای بازرگانی دریایی موجود در اقیانوس هند، دریای سرخ و خلیج فارس رونق یافتند و متعاقباً میدان رقابت دو قدرت ایران و روم نیز به اقیانوس هند و مناطق حوالی آن تغییر یافت و موجب تحولاتی چند در این مناطق گشت. از جمله پیامدهای این جابجایی میدان رقابت، کشیده شدن پای اعراب و ترکان و حبشیان به زورآزمایی&not;های فیمابین ایران و روم بود. هدف از انجام این پژوهش اینست که به روش کتابخانه&not;ایی و با کمک ابزار فیش، نتایج و تاثیراتی را که رقابتهای ایران و روم بطور مستقیم و غیرمستقیم در مناطق اقیانوس هند، دریای سرخ و خلیج فارس برجای گذاشته است را مورد بررسی قرار دهد. با توجه به نتایج این پژوهش، حمله ابرهه به مناطق شمالی عربستان، توجه پادشاهان ساسانی به فعالیت&not;های عمرانی در خلیج فارس و حتی تضعیف و تسهیل سقوط ساسانیان را نیز می&not;توان از پیامدهای این رقابتها محسوب نمود، با این حال بارزترین نتیجه آن تغییر راههای تجاری از جاده ابریشم به راههای دریایی موجود در اقیانوس هند بود.</p>

آموزش کودکان در ایران باستان متفاوت بوده است و از قدمت بسیاری برخوردار است. مادها کودکان را بر حسب نیاز جامعه خود آموزش سواری، تیراندازی و راستگویی می داده¬اند. در دوره مادها خط و کتابت بوده و با شکل¬گیری و ایجاد خط، آنان احتمالاً نوعی خط میخی که بر روی لوح های گلی که بوسیله مغان و کاهنان در آموزشگاه¬های ایران باستان آن زمان که آتشکده و دیرها بوده آموزش می دیده¬اند. در زمان هخامنشیان مکان¬هایی برای آموزش کودکان دایر بوده است و کودکان را به مکتب می فرستادند تا ادب و قضاوت کردن و عدالت را بیاموزند. البته مکانی بنام الوترا که در آن کودکان بزرگان سوارکاری، شکار، حکمت زرتشت، آیین کشورداری، عدالت، راستگویی و درستکاری را آموزش می دیده¬اند. در دوره اشکانیان به کودکان سوارکاری، تیراندازی و شیوه¬های جنگ را آموزش می داده¬اند و آموزش کودکان متناسب با نیازهای ملی کشور بود. البته اشکانیان خواندن و نوشتن نیز به کودکان خود می آموختند لیکن این امر مختص طبقات اشراف و ممتاز جامعه بوده است. در آموزش حرفه¬ای معمولاً هر طبقه از مردم حرفه و صنعت خود را به کودکان خویش می¬آموختند. آموزش کودکان در عهد ساسانی بر این مبنا بود که اصول آیین باستانی را بیاموزند و آموزش دینی سهم بزرگی در آن دوره به خود اختصاص داده بود و دیگر آموزش مهارتهای فنی و هنری و لزوم دانستن آنها بود آموزش کودکان در این دوره تنوع لازم را به خود می¬گیرد. آموزشهای خاص در دانشگاه دنبال می¬شد. در این زمان هرچند آموزش عالی مختص خانواده های نجبا و اشراف بوده اما تعلیم و تربیت نسبت به سابق تا حدی گسترده تر می گردد و حتی تعداد بسیار معدودی از طبقات غیر اشرافی و متوسط نیز از سواد و تعلیم و تربیت برخوردار بوده¬اند.

 سرزمین عمان از قدیم ترین دوران تا کنون در منطقه خلیج فارس به دلیل موقعیت جغرافیایی، از نظر سیاسی و بازرگانی دارای اهمیت بوده و از دیرباز به عنوان گذرگاه اصلی ناوگان‏های دریایی اقیانوس هند و شرق آفریقا محسوب می‏شده است. کتیبه¬های سومری و اکدی از عمان به نام ماگان یاد می¬کنند که یکی از بازارهای خارجی داد و ستد با شهرهای بین النهرین بود. منافع مهم سیاسی و اقتصادی که دولت ایران از دیرباز در عمان به سبب وضع جغرافیایی خاص آن در خلیج فارس و اقیانوس هند داشته، توجه و اهتمام زیادی را به آنجا ایجاب می‏کرده است. در دوره هخامنشیان عمان بخشی از قلمرو آنها بود و کوروش بزرگ ساتراپی ماگان را مامور پاسداری حوزه تنگه‏ی هرمز و عمان و گردآوری مالیات و مراقبت از راه‏های بازرگانی کرده بود. با تشکیل دولت اشکانی، تسلط ایران بر عمان و دیگر مناطق خلیج فارس دوباره برقرار گردید و در آن دوره شاهزادگانی که در عمان و بحرین حکومت می‏کردند، دست نشانده و مطیع پادشاهان اشکانی بودند. در دوره ساسانیان نیز سواحل جنوبی خلیج فارس از بحرین گرفته تا عمان، ایالت ساسانی مزون را تشکیل می‏داد و عمان از اعتبار و اهمیت برخوردار بوده و پایگاه مهمی برای پیشبرد سیاست شاهنشاهی ساسانی در جهت نظارت بر راه دریایی اقیانوس هند بود. در این پژوهش تلاش شده است که حضور، نفوذ و نقش ایرانیان در سرزمین عمان در دوره اشکانی و ساسانی مورد بررسی قرار گیرد.

 گناه در دین زردشتی به صورت «ویناه» آمده است و شامل کارهای ناشایستی است که باعث تباهی روان شخص گناهکار و آسیب رساندن به خود و دیگران و همچنین بی¬حرمتی به ایزدان، نمادها و آموزهای مقدس دینی شده و به درجه¬ها و مرتبه¬های مختلفی تقسیم می¬شود. یکی از متداول¬ترین درجه بندی¬ گناهان بر اساس متون فارسی میانه، نه پایه (= درجه و مرتبه) گناه است که شامل فرمان، آگرفت، اویرشت، اردوش، خور، بازای، یات، تنافور و مرگ ارزان می¬شود. گناهان در متون فارسی میانه بسیار گسترده و همه جانبه است و تمام شئونات زندگی زردشتیان، از کوچک¬ترین اعمال ناشایست تا بزرگ¬ترین آن¬ها را مورد توجه و انتقاد قرار می¬دهد. یک تقسیم بندی کلی که می-توان از گناهان به دست داد، تقسیم بندی بر اساس تفکیک جنسیتی است. بر این اساس گناهان را می¬توان به دو دسته¬ی بزرگ گناهان زنان و مردان تقسیم کرد. گناهان زنان در متون فارسی میانه انواع متفاوتی دارد و به گناهان جنسی، خانوادگی، مذهبی و اجتماعی تقسیم می¬شود. این گناهان بیشتر شامل گناهانی است که در ارتباط با خانواده و همسر معنا پیدا می¬کند. گناهان مردان را هم می¬توان همانند گناهان زنان به گناهان جنسی، خانوادگی، مذهبی و اجتماعی تقسیم کرد و دو گناه اقتصادی و سیاسی را نیز به آن افزود. گناهان مردان بیشتر شامل گناهانی است که در ارتباط با جامعه، مسائل اقتصادی و اجتماعی آن دوره نمود پیدا می¬کند. و این نشان از آن دارد که در دین زردشتی بر خلاف زنان، به نقش مردان در بیرون از خانه و خانواده تاکید بیشتری می¬شود.

 ساسانیان در شکلگیری مفهوم ایران نقش بسزایی داشتند. تا پیش از حکومت ساسانیان در هیچ یک از دورههای
پیش از تاریخی )آریاییهای اوستایی( و تاریخ ایران )ماد، هخامنشیان، اشکانیان( چنین مفهومی هیچ گونه سابقه
تاریخی نداشته است؛ ایده ایران ابداع ساسانیان میباشد. اشکانیان در انتقال میراث ایرانی به دوره ساسانیان نقش
موثری ایفا کردند. ایران گرایی اشکانیان یا احیای ایران که همانا زنده کردن سنتهای تاریخی دوران هخامنشیان
بود، در اواخر دوران اشکانی آغاز شد. ثمره این انقلاب ایرانگرایی اشکانیان با روی کار آمدن اردشیر یکم و شاپور
اول در آغاز دودمان ساسانی به بار نشست. آنها توانستند، سنتی ایرانی را همراه با جامعهای که اقلیتهای مذهبی
گوناگونی در آن میزیستند، در مکانی به نام ایران بنیانگذاری کنند. در واقع این شاهنشاهی ساسانیان بود که مفهوم
سرزمینی را خلق کردند که ایرانشهر یا »قلمرو ایرانیان« نامیده میشد

 سرزمین بحرین از قدیمترین ایام تا امروز در خلیج فارس دارای موقعیت سوق الجیشی و مکانی
برای تبادل کالا و برخورد تمدنها بوده است و هر تمدنی اسمی برای این جزیره و سرزمین گذاشته
دیلمون" و آشوریان "نی دو کی" و یونانیها "تیلوس" میگفتند.بحرین در « است. سومریان به بحرین
هزارههای قبل از میلاد با "مکّن" و "ملوخ" و "لیان" ارتباطات تجاری داشته است و این چهار جزیره
در خلیج فارس باعث رونق و تجارت بازرگانی در دورههای باستان بودهاند.در دوره ی هخامنشی
نیز این سرزمین ضمیمه امپراتوری کوروش شد و هخامنشیان بعد از آن به بحرین ساحلی دست
یافتند و در قطیف پایگاهی دریایی ایجاد کردند.با روی کار آمدن اشکانیان سرزمین بحرین دوباره به
حوزه متصرفات مهرداد دوم در آمد و بنادر تیلوس و گرهه در بحرین رونق مضاف پیدا کردند که
در آثار جغرافیا نویسان یونانی منعکس شد.بعد از آن ساسانیان با حضور خود در این منطقه باعث
شهرسازی و نفوذ سیاسی و اجتماعی پر رنگی شدند وشهرهای "خط" و "دارین" را در بحرین
ساختندو از این سرزمین با مناطق چین و هند به تجارت پرداختند و این نفوذ سیاسی و اقتصادی تا
سقوط آنان ادامه پیدا کرد.در این پژوهش سعی شده است که حضور و نقش ایرانیان در سرزمین
بحرین و بنادر و جزایر آن در دوره اشکانی و ساسانی مورد بررسی قرار گیرد و منابع کتابخانه ای با
دادههای باستان شناسی تطبیق داده شود.

یزدگردیکم (420-399م) با پرهیز از ایجاد فضای جنگ و ستیز میان ایران و روم و پایان دادن به آزار و اذیت اقلیت¬های نازردشتی همچون یهودیان و مسیحیان و حمایت از آن¬ها، ناخشنودی موبدان، بزرگان و نجبا را برانگیخت. به همین دلیل در سنت تاریخنگاری ساسانیان که بازتاب عقاید روحانیون زردشتی می¬باشد، یزدگرد چهره¬ای ستمگر و خشن دارد. از سوی دیگر در منابع مسیحی او را پادشاهی مهربان و صلح¬جو که هرگز علیه رومیان جنگ به راه نینداخت می¬دانند. و از آن مهم¬تر یزدگرد را شاهی مسیحی دوست و کنستانتین دیگر می¬خوانند. هم¬چنین منابع یهودی از یزدگرد با نام کورش دیگر یاد می¬کنند. در این جستار کوشش خواهد شد که چهره¬ی یزدگرد از دیدگاه زردشتیان، مسیحیان و یهودیان مورد بررسی قرار گیرد.

این پژوهش پاره‌ای از آگاهی‌های نوشته‌های اسلامی دربارۀ کیش زرتشت، از آغاز تا سده پنجم ه.ق را در برمی‌گیرد، که در اینجا به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته‌شده است. به دلیل اینکه تاکنون کسی در این‌باره پژوهش مستقلی انجام نداده است، می‌توان بر ارزشمندی و بایستگی انجام این کار پافشاری کرد.
آگاهی‌های نوشته‌های اسلامی دربارۀ دین زرتشت، از خود وی، زمان زادنش و جایگاه زندگی او آغازشده است. نویسندگان اسلامی کوشش کرده‌اند، آگاهی‌های فراگیری از زندگی زرتشت و دین وی ارائه دهند. افزون بر این، آگاهی‌های آن‌ها دربرگیرندۀ: نام زرتشت، تبارنامۀ وی، آگاهی از کتابش، سرگذشت این کتاب، روزگارِ پادشاهی(گشتاسپ) که زرتشت در دورۀ آن زندگی می‌کرد و آگاهی‌های پراکندۀ دیگر است. نویسندگان اسلامی بیشترِ این آگاهی‌ها را از متن‌های دینی زرتشتی گرفته‌اند.
افزون بر جستار‌های یادشده، نویسندگان اسلامی از مطالبی مانند: بزرگداشت آتش در میان زرتشتیان، آتش‌های سپند(=مقدس) زرتشتیان، و آتشکده‌های آن‌ها، گفتگو کرده‌اند. به نظر می‌رسد دراین‌باره، آگاهی‌های مورخان اسلامی، افزون بر این‌که از متن‌های پهلوی گرفته‌شده‌اند، سرچشمه دیگری داشته‌اند، چون‌که این آگاهی‌ها، به‌ویژه دربارۀ آتشکده‌ها، گسترده‌تر هستند.
جستار دیگری که نویسندگان اسلامی به آن پرداخته‌اند، نام‌هایی است که این متون کیش زرتشت را با آن معرفی کرده‌اند، نام‌های به‌مانند «مجوس» و «گبر». در این پژوهش کوشش شده است به این پرسش پاسخ داده شود، که چرا زرتشتیان را به این نام‌ها شناسانده‌اند؟ همچنین به بررسی واژۀ «مجوس» (زرتشتیان) در کتاب دینی مسلمان، قرآن، و بررسی آن در نوشته‌های تفسیری ایشان پرداخته‌شده است.
افزون بر این، مطلب دیگری که نویسندگان اسلامی به آن اشاره‌ کرده‌اند؛ جشن‌های ملی و مذهبی ایرانیان است، که به نظر می‌رسد آگاهی‌های آن‌ها در این زمینه به‌مراتب کمتر از دیگر بخش‌ها بوده است
 

ساتراپیِ ماد بخش بزرگی از سرزمین‌های شاهنشاهی هخامنشیان را دربر می‌گرفت، در واقع تا آغاز دوران پادشاهی داریوش یکم، بزرگترین بخش یا ساتراپیِ شاهنشاهی هخامنشیان را شکل می‌داده است. کوروش بزرگ پس از گشودن هگمتانه تخت‌گاه شاهان مادی نه تنها آن‌جا را به ویرانی نکشاند بلکه به نظر می‌رسد از آن‌پس هگمتانه را به عنوان اقامت‌گاه شاهانه خود برگزیده است و پس از وی نیز دیگر شاهان پارسیِ هخامنشی همین روند را ادامه داده‌اند. آنگونه که آثار باستانی به دست آمده از همدان نشان می‌دهد پادشاهان هخامنشی نه تنها گاهی از سال (فصل تابستان) را در هگمتانه به سر می‌کردند بلکه در آن‌جا نیز همانند شوش و تخت جمشید بناهای باشکوه بسیاری برپا کرده‌اند. البته باید بدانیم که موقعیت جغرافیایی سرزمین ماد به گونه‌ای بوده است که برای شاهان هخامنشی که خواهان گسترش قدرت خود تا سرزمین‌های آسیای میانه و قفقاز بوده‌اند چیرگی داشتن و اقامت کردن در ماد امری ضروری بشمار می‌رفته است. مادی‌ها یا بهتر است بگوییم شماری از بزرگان مادی از همان آغاز دوران پادشاهی کوروش و در جریان نبردهای کوروش و ایشتوویگو سود خود را در همراهی با کوروش پارسی دیدند و از این رو پادشاه خود را تسلیم او کردند، برای همین هم در دوران کوروش شماری از مادها در رده‌های بالای سیاسی و نظامی جای داشته و در خدمت کوروش بوده‌اند. گرچه در آغاز پادشاهی داریوش مادها بر علیه او شوریدند اما پیداست که این رخدادها به هیچ‌وجه جایگاه مادها را به عنوان دومین قوم پس از پارسیان تغییر نداده است و ساتراپیِ ماد همچنان تا روزگار یورش اسکندر مقدونی یکی از تخت‌گاه‌های شاهان هخامنشی بوده و داریوش سوم نومیدانه از آنجا دفاع در برابر فاتح مقدونی را فرماندهی می‌کرده است. از این‌رو ما نیز در این پژوهش کوشیده‌ایم این نقش ساتراپیِ ماد را که همواره در لحظه‌های حساس تاریخ هخامنشی تاثیرگذار بوده است نشان دهیم.

خلیج فارس از سپیده دم تاریخ از پیدایش تمدن های درخشان بین النهرین و شاهنشاهی آریایی مادها، هخامنشی، پارت از دیدگاه اقتصادی اهمیت فراوانی داشته است. آثار باستانی مکشوف در تمدن های ماقبل تاریخ ایران نیز نشان می دهد که خلیج فارس و دریای عمان در روابط تجاری و تبادلات بازرگانی بین شهرها و زیست گاه های کهن ایران با جنوب شرق آسیا، اروپا و آفریقا نقش داشته است. خلیج فارس به عنوان یک شاهراه بزرگ تجاری از گذشته های دور تاکنون مورد توجه ایرانیان بوده است. مدارک باستان شناسی و متون تاریخی گواهی بر این ادعاست که ایرانیان در دوران باستان بر دریانوردی و تجارت دریایی مهارت زیادی داشته اند و سیطره دریایی خود را در خلیج فارس گسترش داده اند چنانکه ایران در تمام طول دوره هخامنشی مالک مطلق خلیج فارس و حوزه اقیانوس هند بود. آشنایی ایرانیان با دریانوردی و سکونت آنان در سواحل خلیج فارس باعث گردید تا آنان به اهمیت تجارت دریایی پی ببرند. بررسی موقعیت جغرافیایی و اهمیت سیاسی اقتصادی پس کرانه های خلیج فارس در دوره هخامنشی هدف اصلی این پژوهش است. ایجاد امنیت اقتصادی، تقویت نظامی و شکوفایی بازرگانی دریایی از دستاوردهای حضور هخامنشیان در این منطقه راهبردی بود.

طرح‌های شهرنشینی و شهرسازی ساسانیان، سیل جمعیت را از سایر بخش‌های فلات ایران یا از طریق کوچ اجباری جمعیت از خاورمیانه به سوی شهرها سراریز کرد. نه تنها منابع اسلامی بلکه منابع پهلوی نیز این علاقهٔ شدید شاهان ایران به شهرسازی را تایید می‌کنند. کتاب شهرستان‌های ایرانشهر که متنی است به زبان پارسی میانه، با نام بردن از شهرهای سراسر آسیای میانه، فلات ایران، بین‌النهرین، و خاورمیانه چشم‌انداز خوبی از این عمل ایرانیان در اختیار ما می‌گذارد. بسیاری از شهرهای مهم یا توسط شاهان ساسانی ساخته شده‌اند یا مورد بازسازی قرار گرفتند و از این رو نام شاهان را برخود دارند. یافته‌های باستان‌شناسی جنوب غرب ایران نشان از افول جمعیت در مناطق روستایی و مهاجرت به شهرها است که نشان از سیاست ساسانیان در شهرسازی دارد. در این پایان‌نامه، عوامل به‌وجودآورندهٔ شهرهای ایران در دورهٔ ساسانیان مورد بررسی قرار گرفته و به انواع و اَشکال شهرهای این دوره پرداخته شده‌است و به‌دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش هستیم که هدف و انگیزهٔ شاهان ساسانی از ساخت شهرهای جدید و عوامل موثر در شکل‌گیری شهرها چه بوده‌است؟

بهرام پنجم یکی از چهره های برجسته منابع ادبی و تاریخی ایران است. داستان زندگی این شاه پیروز و کامیاب در گذر زمان دستمایه افسانه های مردمی و عاشقانه و پهلوانی شده و تا اندازه ای هاله ای از ناروشنی دور این شخصیت تاریخی تنیده شده است. داستانهای چندی از این پادشاه در متون ادبی و تاریخی بر جایی مانده، از نمونه های این منابع می توان تاریخ طبری، ثعالبی و شاهنامه فردوسی و هفت پیکر نظامی را نام برد، منابع ادبی و تاریخی بهرام را به عنوان شخصیتی نیرومند، شجاع و جنگجو، سخاوتمند و بی پروا نشان می دهند. او قهرمان بی مانند این منابع است. منابع ادبی و تاریخی او را به عنوان الگویی از یک شاهنشاه پشتیبان نیازمندان و ستمدیدگان مجسم می کنند. شرح کامیابی های این پادشاه در دل دیگر فرهنگ ها نیز رخنه کرده و میتوان به هشت بهشت از بیدل دهلوی اشاره کرد. داستان های این پادشاه نه فقط در منابع ادبی و تاریخی، بلکه در هنرهایی چون نقاشی، فلز کاری و قالی بافی و سفال گری رواج و شهرت یافته است و بازتابی از بهرام زمانه ارائه می دهند.
در این پژوهش تلاش خواهد شد با مطالعه تطبیقی همه منابع ادبی و تاریخی و سنجیدن این منابع با یکدیگر، و نیز با بررسی نگاره های بهرام در ظرف های سیمین، سفالها، قالیها و کاشی ها به شناخت تاریخی از این پادشاه دست یافته شود. در کنار این ها، به چگونگی آموزش و تربیت شاهزادگان پرداخته خواهد شد.
 

جاسوسان شاه مجموعه‌ای از افراد درستکار و وفادار به شاه بودند، که مستقیماً از او دستور می‌گرفتند و به صورت ناشناس درباریان، ولیعهد، کارگزاران حکومت، دشمنان و اوضاع داخلی و خارجی را زیر نظر می گرفتند و کارهای ایشان را به شخص شاه گزارش می‌دادند.
به گزارش هرودوت، دیااکو بنیان‌گذار حکومت ماد، اولین پادشاه ایرانی بود که پس از رسیدن به قدرت برای کنترل پادشاهی‌‌اش، از افرادی برای جاسوسی بهره گرفت.
نویسندگان یونانی گزارش داده‌اند که، هخامنشیان نیز برای اطلاع دائمی از اوضاع امپراتوری پهناورشان، از جاسوسان بسیاری استفاده می‌کردند که در زمان داریوش یکم شکل منسجم‌تری یافت و به عنوان سازمان «چشم و گوش شاه» معروف شد.
حکومت ملوک الطوایفی اشکانیان تشکیلات اداری و انسجام یافتۀ دورۀ هخامنشیان را نداشت امّا به گزارش نویسندگان رومی، از سیستم جاسوسی پیشرفته‌ای به خصوص در نبردهای خود با روم استفاده می‌کرد.
طبق نامۀ تنسر و عهد اردشیر، اردشیر بابکان بنیان‌گذار حکومت ساسانیان، خود را به وجود چنین سازمانی ملزم کرده بود که گزارش‌های رومی نشان می‌دهد وارثانش نیز، به خوبی از این سیستم استفاده نمودند و توانستند بیش از چهار قرن در مقابل دشمنان بسیار با هشیاری ایستادگی کنند.
در این پژوهش چگونگی شکل گیری نهاد خبرگیری شاه، کارکنان و کارکردهایی که این نهاد در دستگاه حکومت و جامعه از دورۀ ماد تا پایان دورۀ ساسانیان داشته است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
 

سرزمین خوزستان مهد تمدنهای از جمله ایلام وهخامنشی بودو کتیبه ها که در شوش ودیگر نقاط این ایالت بود نشان از سوابق تمدنی این سرزمین داشت به همین نحو مورد توجه اولین پادشاهان ساسانی گردید سرزمین ایران با توجه به همجواری با دریایی آزاد (خلیج فارس) در زمان سلسله ساسانی مورد توجه خاص قرار گرفت یکی از ایالت های مهم خوزستان بود، که به سبب واقع شدن در ساحل شمالی خلیج فارس در طی قرون متمادی اهمیت بسیاری در ابعاد اقتصادی، سیاسی ، نظامی ایران داشته است وبنادر آن در دوره ساسانی از مراکز مهم تجارت دریایی ایرانیان به شمار می رفتند مهروبان ، هندیجان ، بیان ، هرمزد اردشیر ، دورق و بنادر ولنگر گاههای کوچک وبزرگ دیگر از این جمله اند در این میان بندر مهروبان به سبب موقعیت خاص بازرگانی مقام اول بنادر خوزستان را دارا بود این بنادر از طریق یک شبکه جاده ای وسیع با یک دیگر و نیز با مراکز تجاری واقتصادی این ایالت مرتبط می گردیدند از همین راه با شهرها ومراکز دیگر ایالت ها ی داخل وخارج از ایران متصل می شدند بازرگانی دریایی ، موجب توسعه اقتصادی این بنادر وبه تبع آنها ، شهرهای خوزستان می گردید اسکان اسرایی رومی در شوشتر ، سرکوب اعراب در زمان شاپور و ساسانی از گوشه های از اهمیت بعد نظامی این بنادر باشد.

حبشی¬ها در سال 524 میلادی به تحریک بیزانس یمن را مورد حمله قرار دادند، در همان حال سیف بن ذویزن مدعی حکومت یمن از بیزانس درخواست کمک کرد اما رومی¬ها نپذیرفتند. سپس به دربار خسرو انوشیروان رفت ودرخواست کمک کرد.
در این پایان نامه تلاش شده که چگونگی فتح یمن توسط ساسانیان که به دنبال در خواست سیف بن ذویزن شاهزاده‌ی یمنی از خسرو انوشیروان برای بیرون راندن حبشی‌ها از کشورش صورت گرفته مورد بررسی قرار گیرد. که البته قابل ذکر است که فتح یمن بیشتر به دنبال رقابت‌های سیاسی، اقتصادی ساسانیان با بیزانس برسر تسلط بر راه‌های تجاری، بازرگانی دریای سرخ که از یمن عبور می‌کرد، و همچنین تجارت ابریشم، با اعزام لشکری به فرماندهی و هرز دیلمی توسط خسرو انوشیروان صورت گرفت.
 

ایالت فارس در تقسیمات اداری ایران در دوره ساسانیان و همچنین در قرون نخستین اسلامی یکی از مهم ترین ایالت های پس کرانه ای خلیج فارس محسوب می شد که نقشی مهم وتاثیر گذار در تحولات سیاسی و اقتصادی در منطقه داشت.ایالت فارس از طریق یک شبکه جاده ای وسیع به خلیج فارس منتهی می گردید. بنادری که در حاشیه خلیج فارس قرارداشتند، از طریق همین جاده ها با مراکز تجاری واقتصادی ایالت فارس مرتبط می گردیدند و از همین راه با شهرها ومراکز دیگر در داخل ایران متصل می شدند.اقداماتی که ساسانیان و بعدها در دوران آل بویه وعضدالدوله در ایالت فارس انجام شد همه در راستای تامین امنیت جاده های تجاری این ایالت مهم بود. گسترش و توسعه شهرسازی درایالت فارس وساختن سدها وپل ها توسط ساسانیان واقدامات عضدالدوله دیلمی در تامین امنیت جاده های پس کرانه ای خلیج فارس، اهمیت فارس و راه های تجاری آن را به عنوان شاهراه ارتباطی راه های کاروان رو در شرق وغرب در دوره ای از تاریخ ساسانیان تا پایان آل بویه مشخص می نماید.

ایران با داشتن وسیع¬ترین طول ساحل در خلیج فارس تمامی شمال خلیج فارس را در کنترل خود دارد به علاوه اینکه جزایر متعددی نیز در شمال و مرکز خلیج فارس و دهانه تنگه هرمز در مالکیت ایران قرار دارد و اقتصاد ایران با خیج فارس و به ویژه تنگه هرمز پیوند خورده و سرنوشت اقتصاد ایران را سواحل و جزایر و بنادر و تنگه هرمز تعیین می¬کند. بنابراین تنگه هرمز برای اقتصاد ایران از اهمیت بسیار حیاتی برخوردار است و منافع ملی ایران در حوزه خلیج فارس و تنگه هرمز بیش از سایر کشورهای منطقه است و بیش از آنها از مسائل خلیج فارس متاثر می¬شود چنانکه متقابلاً سیاستهای ملی، منطقه¬ای و بین¬المللی ایران نیز بر تمامی مسائل خلیج فارس تاثیر می¬گذارد. کشور ایران اگرچه بیشترین ساحل را در خلیج فارس در اختیار دارد و بر شمال تنگه استراتژیک هرمز و جزایر پیرامون آن حاکم است متقابلاً از حیث صدور و ورود کالا و مواد نفتی خود با جهان خارج تماماً به تنگه هرمز وابسته است به خصوص حمل نفت ایران برای بازارهای فروش به وسیله تانکرها و سوپرتانکرها به کلی از طریق تنگه هرمز انجام می¬شود و ایران راه دیگری برای حمل نفت به جز مسیر تنگه هرمز ندارد که همین موضوع نقش و اهمیت تنگه هرمز در مبادلات تجاری برای ما روشن و آگاه می¬نماید.

تنگه هرمز، معبر ارتباطی خلیج پارس با دریاهای آزاد جهان به شمار می رود. این تنگه نقش مهمی در صادرات نفت و گاز کشورهای حوزه خلیج پارس دارد و به لحاظ استراتژیک یکی از تنگه های مهم دنیا شناخته شده و از ارزش خاص ارتباطی، اقتصادی، نظامی، وژئوپلتیکی برای کشورهای منطقه و فرامنطقه برخوردار است. حراست و نگهداری از آن و نظارت بر چگونگی عبور و مرور در این تنگه، برعهده دو کشور ساحلی آن یعنی ایران و عمان می باشد. نقش ایران در این حوزه بسیار فراتر از عمان است چرا که ایران تمام کرانه های شمالی خلیج پارس و دریای عمان را در اختیار دارد و دارای جزایر بسیار استراتژیک در دهانه این تنگه است. نگاه ایران علاوه بر نقش اقتصادی که این آبراهه در اقتصاد ایران و همه کشورهای حوزه خلیج پارس دارد، نگاهی سیاسی است چرا که تنگه استراتژیک هرمز یکی از عوامل افزایش قدرت ایران در منطقه و جهان است. ایران این امکان را دارد که در مواقع خاص هر گونه رفت و آمد از این مسیر را متوقف کرده و اقتصاد منطقه ای و جهانی را تحت تاثیر خود قرار دهد. اما رفتار سیاسی ایران در تاریخ معاصر نشان داده که این کشور هرگز مایل به انجام چنین عملی نبوده چرا که در صورت بروز چنین اقدامی، اقتصاد تک محصولی و وابسته به نفت ایران نیز در معرض خطر قرار می گیرد و همین مسئله می تواند نتایج زیان باری را در بلند مدت برای امنیت ملی و ثبات سیاسی این کشور به همراه داشته باشد. علاوه بر این، تهدیدات ایران مبنی بر انسداد تنگه هرمز می تواند کشورهای دیگر منطقه را به سمت یافتن راه های جایگزین برای صادرات نفت سوق دهد که عملا موجب کاهش صادرات از مسیر تنگه هرمز شده و قدرت سیاسی ایران را در حوزه خلیج پارس کاهش خواهد داد.

چکیده
اردشیر بابکان (224-240 م) با غلبه بر اردوان پنجم (213- 224 م)، آخرین پادشاه سلسله‌ی اشکانی، در سال 224 میلادی در تاریخ ایران، شاهنشاهی عظیم ساسانی را پایه‌گذاری کرد و با وضع قوانین جدید، شالوده‌ی دولت خود را براساسی تازه گذاشت که لازمه‌ی اداره‌ی آن، ایجاد تشکیلات نوین و منسجم اداری بود و در راس آن، مقامات دولتی مختلفی مشغول به کار بودند. یکی از این مقامات، دبیر بود که در این دوره جایگاهی ممتاز یافت. دبیران در طبقه‌ی سوم از جامعه‌ی ساسانی قرار داشتند و از طبقات ممتاز و از ارکان مهم مملکت به شمار می‌رفتند. رئیس این طبقه «ایران دبیربد» یا «دبیران مهشت» نامیده می‌شد که دارای قدرت اداری زیادی بود و گاهی بر اساس آن حتی می‌توانست در امور سیاسی دخالت کند. همچنین بزرگ‌ترین هنری که طبقه‌ی دبیران را از دیگر طبقات ممتاز می‌کرد و آنها را در راس کارهای دولت قرار می‌داد، معلومات ایشان و مهارتشان در نویسندگی بود؛ به این دلیل که دبیران تنها کسانی بودند که درباره‌ی امور مختلف خواندن و نوشتن می‌دانستند و برای آموختن نکات لازم و رسیدن به این مقام باید مراحل مختلفی را طی می‌کردند و در دبیرستان (محل آموزش دبیران)، درس‌هایی ویژه می‌آموختند تا در نظام گسترده‌ی اداری و در کنار سایر صاحب‌منصبان به شاهنشاهی ساسانی و سرزمین خود خدمت کنند.