شاهنامه کتاب خردورزی و دانش¬ورزی است و با ستایش خرد و دانش شروع می¬شود. دانش پس از خرد از مهم¬ترین موضوعات در این اثر حماسی به شمار می¬آید. جایگاه والای دانش و آموختن آن در این اثر حماسی هم ریشه در فرهنگ کهن ایرانی دارد و هم برگرفته از اندیشه¬های حکیمانۀ سرایندۀ آن است. این پژوهش در پنج فصل، یک مقدمه و یک نتیجه¬گیری با رویکردی جدید و با بهره¬گیری از روش آماری به بررسی این موضوع می¬پردازد. منابع حکیم توس در سرودن شاهنامه، متون قدیم ایران باستان است و راویان اصلی آن موبدان زرتشتی هستند؛ بنابراین در این نگارش سعی شده است که پیشینۀ انعکاس دانش در شاهنامه را در منابع و متون مقدس زرتشتی جست¬وجو کنیم و از سوی دیگر با مطالعۀ این اثر سترگ در ادامه به بررسی و تطبیق اندیشه¬های اسلامی حکیم توس دربارۀ دانش¬ورزی و تاثیرپذیری¬های او از فرهنگ ایران باستان دربارۀ دانش بپردازیم. حاصل سخن این پژوهش بیانگر آن است که بسیاری از سخنان حکیم توس دربارۀ دانش¬ورزی در شاهنامه هم با متون زرتشتی، هم با متون اسلامی و هم با پندهای ایرانیان باستان مطابقت دارد.

ناسیونالیسم یکی از پیچیده¬ترین و مبهم¬ترین مفاهیم در ادبیات سیاسی است که گاه با تلاش برای حفظ و بازیافت هویّت ملّی و فرهنگی در یک جامعه یکسان در نظر گرفته می¬شود. در جریان انقلاب مشروطه و دوره¬ی پهلوی اوّل به هدف رواج ایرانی¬گری و تحریک احساسات ملّی ، توجه ویژه¬ای از سوی سیاست¬مداران به شاهنامه و سراینده¬ی آن معطوف شد و به تبع آن پژوهش¬های فراوانی با محوریّت شاهنامه انجام گرفت. دیدگاه¬های متفاوت و گاه متناقض درباره¬ی اعتقاد، منش، مشرب و انگیزه¬ی فردوسی از سرایش شاهنامه، لزوم و اهمیّت پژوهشی مستقل در این زمینه را نشان می¬دهد. پژوهش پیشِ رو با عنوان « پی¬جویی و تحلیل اندیشه¬ی سراینده و شخصیّت¬های شاهنامه از دیدگاه ملّی¬گرایی» در سه بخش به بررسی زمینه-های اجتماعی گرایش به ناسیونالیسم و تحلیل اندیشه¬ی فردوسی و برخی شخصیت¬های شاهنامه در پاسخ به بعضی شبهات و اظهارات نسنجیده و توام با تعصب نژادی تدوین شده است. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد فردوسی به عنوان یک فرد نژاده وبه دلیل شرایط اجتماعی عصر خویش به نظم شاهنامه همّت گماشت و ملّی¬گرایی او از حس میهن¬دوستی و علاقه به مفاخر ملّی و سنت¬های تاریخی قوم خویش که وجه مشترک طبقه¬ی دهقانان در آن زمان بوده، فراتر نرفته است. حکیم توس ترویج کننده¬ی اندیشه¬های ناسیونالیستی افراطی نبوده، بلکه با سرایش شاهنامه در بازیابی هویّت ملّی ایرانیان و احیاء تاریخ و نسب این قوم که در خطر فراموشی بود، نقش مهم و موثری ایفا کرده است.

اغراق به عنوان عنصری ادبی و هنری در شعر غنایی به¬ویژه در غزل، یکی از ابزارهای کارآمد در جهت برجسته-سازی کلام و بیان هنری عواطف و احساسات شاعر است؛ زیرا شاعر با بهره‌گیری از این ابزار می‌تواند آن دسته از احساساتی را که زبانِ عادی و خبری، استعداد بیان آن‌ها را ندارد به شکلی جذاب و موثر در شعر خود به نمایش بگذارد و گستره¬ی وسیع عواطف خود را بیان کند. این پایان¬نامه در پنج فصل با استفاده از جداول و نمودارها به بررسی و تحلیل عنصر اغراق در غزل¬های سعدی و حافظ به عنوان دو تن از برجسته¬ترین شاعران غزل¬سرای ادب فارسی پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که اغراق یکی از عناصر مهم و پرکاربرد در غزلیات این دو شاعر است و آنان با بهره¬گیری از تصاویری چون تشبیه و استعاره و آرایه¬های بدیعی که مستقیم و غیر مستقیم با اغراق پیوندی ناگسستنی دارند، مضامین مورد نظر خود را با اغراق هنری بیان کرده¬اند. این دو شاعر گاه بدون آن¬که از تصویر یا آرایه¬ای بدیعی برای نمایش اغراق در غزل بهره گیرند، شعر خود را به شکلی هنرمندانه با این پدیده¬ی هنری، همراه ساخته و جذابیتی خاص به غزل خود بخشیده¬اند؛البته از میان این دو شاعر، سعدی از صور گوناگون اغراق بیشتر بهره برده است.

روایت‌های حماسی شاهنامه، به‌ویژه در بخش پهلوانی به لحاظ درون‌مایه و تحلیل شخصیّت‌ها دارای ابعاد گوناگون روان‌کاوی است. در بین این روایات دو داستان «رستم و سهراب» و «رستم و اسفندیار» بیش از داستان‌های دیگر نقد و تحلیل روان‌کاوانه را برمی‌تابد. بدیهی است یکی از رویکردهای روان‌کاوانه‌ای که به این دو داستان می‌توان داشت، نقد و تحلیل شخصیّت‌های آن‌ها بر اساس مکانیسم‌های دفاعی است که فروید آن را نظریه‌پردازی کرده است. پژوهش حاضر که در پنج فصل تنظیم یافته، بر آن است تا شخصیّت‌های این دو داستان را بر اساس مکانیسم‌های دفاعی فروید موردبررسی و نقد روان‌کاوانه قرار دهد تا هم خواننده به رموز پنهان این داستان‌ها عنایت ورزد و هم هنر روایت¬گری استاد طوس بر پژوهش¬گران آشکار گردد. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد که روایت¬گر در پرداخت شخصیّت‌های اصلی این داستان‌ها به لایه‌های پنهان و انگیزه‌های باطنی (خودآگاه و ناخودآگاه) شخصیّت‌ها تامّل داشته است.

فرامرزنامه، منظومه ای است حماسی، در بحر متقارب که سراینده ای نامعلوم آن را به نظم کشید . این اثر، دارای ویژگی‌های حماسی است و به لحاظ جنبه های هنری و ادبی از اهمیت خاصی برخوردار است. این پایان نامه با عنوان «بررسی جنبه های حماسی و زیباشناختی فرامرزنامه» ضمن آن که به بررسی همه جانبه ی ارزش حماسی فرامرزنامه می پردازد، با بهره گیری از معیارهایی که در علم بیان و بدیع وجود دارد، ویژگی های تصویری و زیبایی های بدیعی و نیز ارزش های موسیقیایی این اثر را مورد ارزیابی قرار می دهد. این پژوهش، در یک مقدمه و پنج فصل تنظیم یافته است: نگارنده در فصل اول به کلیات تحقیق پرداخته است و در فصل دوم به عنوان مدخلی با تعریف حماسه و ارتباط آن با اسطوره و تاریخ به پیشینه ی حماسه سرایی در ایران نظری گذرا دارد و با معرفی آثار برگزیده ی حماسی در ادبیات پیش از اسلام و پس از آن زمینه ساز بحث های بعدی می شود. فصل سوم این پژوهش به هویت نامعلوم و کتاب فرامرزنامه و شخصیت فرامرز در ادبیات فارسی پرداخت . پژوهش گر ویژگی های حماسی فرامرزنامه را در فصل چهارم مورد بررسی قرار داده است و فصل پنجم این پایان‌نامه به بررسی و تحلیل جنبه های هنری و زیبایی-شناسی فرامرزنامه در سه محور موسیقی، تصویر و آرایه‌های شعری اختصاص یافته است.

فروغی بسطامی از شاعران مشهور و توانای عصر قاجار و قرن سیزده هجری ¬است. وی مدتی از عمر خود را به مدح شاهان قاجاری، به¬ویژه ناصرالدین¬شاه پرداخت. در فن غزل¬سرایی از استادان مطرح این دوره¬ است و در این شیوه دنباله¬رو نام¬آوران غزل فارسی«سعدی و حافظ» است. عشق، عرفان و مدح مضامین اصلی غزل¬های فروغی هستند. اشعارش ساده، روان، طبیعی و به¬دور از ابهام و پیچیدگی و سرشار از تصاویر شعری و زیبایی¬های بدیعی است همه¬ی این عوامل دست به دست هم داده تا زبان غزلیات فروغی ساده و روان و به¬ دور از پیچیدگی و ابهام و نزدیک به زبان غزل¬سرایان بزرگ ایران باشد.و این پایان نامه با عنوان«بررسی و تحلیل جلوه¬های تصویری و زیباشناختی در غزلیات فروغی بسطامی» با نگاهی تحلیلی زیبایی¬های شعری و تصویری غزلیات این شاعر توانا و صاحب¬ذوق را مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده¬ است: فصل اوّل آن شامل«کلیات» است. فصل دوم با عنوان«سبک بازگشت ادبی و زندگی، افکار و آثار فروغی بسطامی» تنظیم شده ¬است. در فصل سوم به بررسی«جلوه¬های تصویری و هنری غزلیات فروغی» اختصاص دارد. در فصل چهارم به بررسی«زیبایی¬های شعری در غزلیات فروغی» اشاره می¬شود. در فصل آخر به بررسی«موسیقی بیرونی و کناری» پرداخته می¬شود. نگارنده در این پژوهش تحلیل¬های خود را با جداول آماری متعدد همراه ساخته است.

کنایه به عنوان بیانی غیرمستقیم و تامل برانگیز ازموضوعات گوناگون، ضمن آن¬که بُعد هنری وخیال-پردازی سخن ادبی را ارتقا می¬دهد، به شاعر و نویسنده این مجال را می¬بخشد که معانی و مضامین دشوار را با بیانی آشنا و قابل فهم و در عین بررسی قرار می¬گیرد. نگارنده در پنج فصل این پژوهش با استخراج و دسته¬بندی کنایات غزلیات مولانا حال فشرده به ذهن مخاطب منتقل و آن را نهادینه نماید.در بین بزرگان ادب فارسی مولانا در آثار گران¬قدرش از این ظرفیت هنری و تصویری بهره بسیاری برده است. این پایان¬نامه با عنوان«بررسی و تحلیل کنایه و کارکردهای آن در غزلیات مولانا» به بررسی انواع کنایه از دو جنبه کمی و کیفی در غزلیات پرشور این شاعر عارف پرداخته است.هم¬چنین کنایه از لحاظ قریب وبعید بودن مورد ارزیابی قرار گرفته است،مولانا با بسامد بالایی از کنایات قریب استفاده می¬کندکه این امر گرایش وی را به ساده¬گویی نشان می¬دهد.کنایه را از لحاظ صفت،موصوف،فعل نیز مورد کوشیده است تا با اتکا به جداول آماری، تصویری روشن از کنایات این اثر ارائه دهد و برای تکمیل این پژوهش ، علاوه بر شواهد و تحلیل های لازم در فصل چهارم، در فصل پنجم اثر خود فرهنگ¬نامه¬ی کاملی از کنایات غزلیات مولانا بیفزاید تا امکان سنجش و بهره¬مندی بیشتر را نسبت به موضوع برای خواننده فراهم سازد .

سام¬نامه یکی از آثار داستانی منتسب به خواجوی کرمانی، در کنار آثار دیگر او چون: همای و همایون و گل و نوروز، توان داستان¬¬پردازی و ادبی این شاعر قرن هشتم را آشکار می¬سازد. این اثر با موضوع عشق سام، فرزند نریمان به پری¬دخت، دختر فغفور چین به لحن حماسی و به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است. این¬که سراینده¬ی این منظومه تا چه میزان توانسته است مختصّات آثار حماسی را در اثر خود حفظ نماید و تا چه میزان به آثار غنایی تمایل یافته است؛ عمده¬ترین سوالاتی است که پژوهشگر ضمن پاسخ به آن¬ها، ارزش ادبی این اثر را با معیارهای بلاغی و زیبایی¬شناختی مورد بررسی و تحلیل قرار داده و با بهره¬گیری از جداول آماری به سنجش¬هایی در این زمینه دست یافته است. این پژوهش در سه فصل با عناوین کلیات تحقیق و مقدمات، بررسی ویژگی¬های سبکی سام¬نامه و تصویرآفرینی و زیبایی¬شناختی در سام‌نامه، تنظیم شده است.
 

چکیده:
هرچند رباعیات مولانا نسبت به آثار بزرگ و ارزشمند دیگرش، یعنی مثنوی و غزلیات کم¬تر مورد توجّه و عنایت پژوهشگران واقع شده است، امّا این بخش از آثار او مانند غزلیاتش، علاوه بر داشتن شور و احساسات عاشقانه و شاعرانه به لحاظ مضمون، زیبایی و قابلیت¬های شاعری نیز از جنبه¬های هنری ویژه¬ای برخوردار است و بررسی و تحلیل هنری آن¬ها می¬تواند گوشه¬ای از خلّاقیت و ابتکار هنری مولانا را به نمایش ¬بگذارد. این پایان¬نامه با عنوان «بررسی و تحلیل جنبه¬های هنری و زیبایی¬شناختی رباعیات مولانا» با نگرشی تحلیلی و به شیوه¬ی آماری به جنبه¬های گوناگون هنری این نوع از آثار مولانا نظری دقیق دوخته است. پژوهش حاضر در دو بخش تنظیم یافته است: بخش اوّل آن با عنوان «کلّیات» شامل کلّیات تحقیق و مباحثی درباره¬ی مولانا و رباعی می¬باشد. بخش دوم آن با عنوان «بررسی و تحلیل جنبه¬های هنری و زیبایی¬شناختی رباعیات مولانا» در سه فصل، با عنوان¬های «موسیقی در رباعیات مولانا»، «بازتاب عوامل معنوی زیبایی¬آفرین در رباعیات مولانا» و «تصویرآفرینی مولانا در رباعیات» آمده است که نگارنده با بهره¬گیری از محورهای لازم و استفاده از جدول¬های آماری، جلوه¬های هنری و زیبایی¬شناختی رباعیات مولانا را در حدّ توان آشکار ساخته است.

بازتاب اندیشه‌های عنصرالمعالی در کتاب قابوس‌نامه، پیرامون ارائه‌ی شیوه‌‌های زندگی و میزان سودمندی آن در جامعه‌ی ‌امروزی، مهم‌ترین انگیزه، برای این پژوهش بوده است؛ بدین منظور، در پژوهش حاضر، مجموع ملاحظات، در دو بخش جداگانه ارائه شده‌اند: در بخش اوّل، در سه فصل مجزّا، پیشینه‌ی دودمانی عنصرالمعالی، ویژگی‌های فردی او و در نهایت امتیازات کتاب قابوس‌نامه، بررسی و بیان گردیده و در بخش دوم، گستره‌ای از جنبه‌های زندگی در قابوس‌نامه، طی هشت فصل، تحت عناوینی چون: آموزش، دین، اخلاق، خانواده، اقتصاد، بهداشت جسم و روان، جامعه و حقوق فردی و اجتماعی، مورد مطالعه و واکاوی قرار گرفته است. نتیجه این که خواننده ضمن آشنایی با دیدگاه‌ها و اندیشه‌های عنصرالمعالی درباره‌ی جنبه‌های گوناگون زندگی، به درک درستی از میزان سودمندی کتاب قابوس‌نامه در پیوند با جامعه‌ی امروزین، خواهد رسید.