امثال از کهن¬ترین اجزای فرهنگ¬های عمومی یک ملّّت است که با ذوق همه¬ی مردم از خواص و عوام مناسبت و سازگاری دارند؛ به همین سبب، این مثل¬ها و حکمت¬ها بر زبان¬ها جاری می¬شوند و در طول اعصار و قرون، میان یک ملّت سیر می¬کنند.امثال و حکمت¬ها دارای تشبیه¬ها، استعارات، کنایات، الفاظ و تعبیراتی هستند که با شادکامی¬ها و تلخی¬ها و واقعیت¬های زندگیِ اغلب ملّت¬ها تطبیق می¬کنند و مردم با کاربرد آن مثل¬ها و تعابیر، در واقع می¬خواهند از خطاها، غفلت¬ها و ناآگاهی¬ها بپرهیزند. جوامع مختلف بر اثر ارتباط، مهاجرت، جنگ، تجارت و ... بر هم تاثیرات اجتماعی، فرهنگی، علمی و ادبی بسیاری گذاشته¬اند. امثال نیز به عنوان قدیمی¬ترین اجزای تشکیل دهنده¬ی ادبیات و حکمت توده¬ی مردم که مفاهیم اخلاقی، فرهنگی و آموزشی بسیاری را در خود دارند، از این تاثیرات مستثنا نیستند. و اهمّیّت¬شان زمانی بیشتر می¬شود که بخواهیم آن¬ها را با ادبیات ملّت دیگری تطبیق بدهیم و شباهت و تفاوت میان آن¬ها را بیابیم. بررسی تطبیقی مثل¬های فارسی و عربی، اشتراکات و تفاوت¬های فرهنگی، فکری و اجتماعی بین ایرانیان و اعراب را آشکار می¬کند؛ بنابراین پرداختن به امثال و جستجو در مورد ریشه¬ی آن¬ها و نظایرش، تحقیقی ضروری است که در این پایان¬نامه به جستجوی مثل¬ها و حکمت¬ها در شعر دوره¬ی سلجوقی و مقایسه¬ی موارد فارسی و عربی به همراه ریشه¬یابی مفاهیم برخی از آن¬ها پرداخته شده است. در پی تحقیقات صورت گرفته، دریافتیم که مثل¬ها نقش به¬سزایی در ضبط لغات و ترکیبات کهن داشته و شاعران نیز، تاثیری مهم در جمع¬آوری امثال و حکم ¬داشته¬اند. شاعران ایرانی در اشعار حکمی خود از امثال بسیار سود جسته¬اند و نیز برای مزیّن ساختن سخن خویش و اظهار مهارت و تسلّط خود بر زبان عربی از آن¬ها بهره¬ها برده¬اند؛ به طوری که آنان از مثل¬ها به شیوه¬های متفاوتی همچون تمثیل، ارسال-المثل، کنایه و یا تلمیح استفاده کرده¬اند. برخی از اشعار حکمت¬آموز آن¬ها نیز، به مرور زمان به صورت مثل رایج در آمده¬اند و بدین گونه، درحفظ این گوهر¬های گران¬بها کوشیده¬اند.

کشف المحجوب از معتبرترین و قدیمی‌ترین کتب صوفیه است. نثر این اثر از برترین نمونه‌های نثر فارسی قرن پنجم و به همان شیوه‌ای است که در زبان اهل ادب به نثرساده و مرسل شهرت یافته‌است. نثر کشف المحجوب در قسمت‌های مختلف، متفاوت است و با موضوع سخن، ارتباط مستقیمی دارد؛ البتّه با وجود تنوّع موضوع و گوناگونی نثر، این کتاب ساختاری منسجم و یکپارچه دارد. در این پژوهش به بررسی ساخت دستوری کشف المحجوب پرداخته شده که شامل هشت فصل می¬باشد و در آن، انواع کلمه و جمله با توجّه به دستور تاریخی و سنّتی فارسی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و نگارنده در آن کوشیده‌است که تمام مختصّات و ویژگی‌های دستوری این اثر را با شواهد موجود، معرّفی نماید. همجنین در پایان فصل‌های هشتگانه‌ی این رساله، جدول‌هایی تهیّه شده‌اند که در آن‌ها بسامد به کارگیری انواع کلمه در کشف المحجوب به صورت آماری آمده‌است. به‌طورکلّی، این اثر، متعلّق به دوره¬ی نثر مرسل و ساده¬ی فارسی است؛ ولی در برخی از جاها عواملی همچون بیان جدال‌های عقیدتی با جملاتی خشک و علمی، باعث شده که خواننده، گاه آن را با سبک متون این نوع نثر، متفاوت ببیند.

زبان، مهم ترین ابزار ارتباطی بشر به شمارمی آید و میدان عمل آن، نه تنها در ارتباط میان انسان هاست که امکان اندیشیدن، نوشتن متن های هنری و ... از کارکردهای موثّر آن است. زبان شناسان، زبان را به انواع گونه، گویش و لهجه تقسیم بندی کرده اند. و ایران، از سرزمین هایی است که دارای گویش های فراوان در مناطق مختلف است. یکی از این گویش ها، گویش بهبهانی است. از آن جا که هر زبان و گویشی، دستورهایی دارد، در این پژوهش، کوشش شده است با بررسی شیوه ی بیان گویش بهبهانی در اشعار برجسته ی شاعران محلّی سرا و تطبیق آن ها با اصول دستور زبان فارسی معیار، گامی برای تبیین و حفظ گویش بهبهانی برداشته شود؛ چراکه هر زبان و گویشی را آن که که با آن زبان، فکر می کنند و سخن می گویند، حفظ می کنند. از طرفی، پژوهش در حوزه ی گویش، دشواری های متعدّدی از جمله کمبود منابع، بها ندادن به آن از سوی افراد تحصیل کرده و ... دارد؛ لذا تاثیر شعر بر مخاطبان، به سبب برخورداری از احساس و وزن، پژوهش در این شاخه، موضوع تحقیق قرارگرفت. از طرف دیگر، شعر از مانایی بیش تری برخوردار است و از این رهگذر، گاهی واژه های قدیمی بومی در اشعار یافت می شوند که امروزه ازبین رفته اند. دانشوران محلّی، پژوهش هایی در زمینه ی گویش بهبهانی انجام داده اند که بیش تر به واژه نامه، گردآوری ضرب المثل و اشعار محلّی، محدود می شود و در حوزه ی مورد بحث، کار اساسی صورت نگرفته است. بنابراین، با توجّه به کامل نبودن پژوهش ها و به این دلیل که نگارنده، گویشور بهبهانی است، بر خود لازم دانسته با حفظ آثار این گویش، ادای دِین کند. در این پژوهش، با توجّه به تقسیم بندی هفتگانه ی کلمات در زبان فارسی، بررسی هر کدام از آن ها در گویش مذکور از رهگذر مقایسه و تطبیق با زبان فارسی معیار، مسائل آوایی و شباهت ها و تفاوت های این دو مطرح شده است.

 

حُسن¬طلب، سخنی است ادبی و برجای با درون مایه¬ی نیاز که مخاطب خاص دارد. این آرایه¬ی ادبی، به¬عنوان یک متغیّر در بدیع معنوی بر پایه¬ی ویژگی¬هایی خاص، چون نیاز و مخاطب، به¬گونه¬های متفاوتی در قالب-های شعری پدیدار می¬گردد. درمرکز این آرایه¬¬ی ادبی به¬عنوان یک سخن هدفمند، «طلب» قرار دارد. اجزای سازنده¬ی بافت شعر، چون واژگان وساخت¬های زبانی، تصویر، موسیقی و آهنگ کلام، عاطفه و احساس، لحن و موقعیّت سخن که سبب «حُسن» آن می¬شوند، با تاثیرپذیری از عواملی مانند شخصیّت شاعر، سبک شعری وی، مخاطب، مطلوب وخواسته¬ی شاعر، شرایط اجتماعی ـ سیاسی واقتصادی حاکم برجامعه¬ای که شاعر درآن زندگی می¬کند، سبب بیان«طلب» به¬ شیوه¬های هنری گوناگونی¬ چون طنز، انکار، التفات، التزام، تهدید و...شده¬است. در این پایان¬نامه¬ در پنج فصل، به بررسی وتحلیل شیوه¬های هنری مورد استفاده¬ی شاعران برای بیان طلب پرداخته¬شده¬ است. باتوجّه به این¬که تعاریف پیشین ازحُسن طلب، کاستی¬ها و نارسایی¬های بسیاری دارد، طبقه¬بندی شیوه¬¬ها¬ی کاربردی ـ هنری این آرایه¬ی ادبی و تحلیل آن¬ها برپایه¬ی تعریفی که نگارنده ارائه داده، انجام¬پذیرفته¬است.

خودستایی و دیگرستیزی گونه‌ی ادبی پرکاربردی در شعر فارسی است که شاعران، آثار متنوعی را درمورد آن پدید آورده‌اند؛ از جمله مضامین خودستایی شاعران کهن فارسی می‌توان به ستایش گوهر شعر و سخن، مرتبه‌ی ممدوحان، همّت والا و مناعت طبع شاعر، مراتب دانش و فضل و ... اشاره کرد که این مضامین، از نظر فراوانی کاربرد، متفاوتند. از سویی، دیگرستیزی- که از فروع خودستایی است- با مضمون‌هایی هم‌چون حسادت حاسدان، تحقیر دیگران و برتری خویش بر دیگر شاعران، به‌کاررفته است؛ البتّه شاعرانی که جایگاه خود را ممتاز و فراتر از دیگران می‌پنداشته‌اند، در زمینه‌ی دیگرستیزی، بیشتر هنرنمایی کرده‌اند. از سوی دیگر، شاعران مذکور از عناصر خیالی کنایه و تشبیه، برای اثبات برتری خویش بر رقیبان، استفاده کرده‌اند و برای بیان مراتب دانش و هنر خود، تشبیهات و استعاره‌های بدیع و غرّایی را با موضوع خودستایی و دیگرستیزی، خلق نموده‌اند.

محمود دولت¬آبادی در آثار برجسته¬ی خود، به جنبه¬های مختلفی از زندگی توده¬های مردم توجّه کرده و این امر، موجب شده است تا عناصر مختلف فرهنگ عامه در آثار وی، بازتابی گسترده داشته باشد. انعکاس مظاهر مربوط به فرهنگ عامه در آثار دولت¬آبادی، شامل ذکر تمامی جنبه-های زندگی مردم، اعم از آداب و رسوم، باورهای عامیانه، دارو و درمان، بازی¬ها و سرگرمی‌ها، خوراک، پوشاک و غیره است. بازتاب زندگی واقعی مردم و واقع-گرایی، یکی از دلایل گستردگی موضوعات مربوط به فرهنگ عامه در آثار دولت¬آبادی است؛ زیرا وی در بطن جامعه¬ای زندگی می¬کند که افراد همان جامعه، شخصیّت¬های داستان-هایش را تشکیل می¬دهند. از سوی دیگر، شناخت آگاهانه و ارتباط عمیق روحی، رفتاری، اخلاقی و... باعث شده تا نویسنده، با تاکید بر جنبه¬های گوناگون، نمودهای مختلفی از زندگی عامه را در آثارش منعکس کند و از این عناصر برای غنای بیشتر آثار خود و اعتلای فرهنگ بومی و ملّی این مرز و بوم بهره بگیرد؛ بنابراین، وجود رابطه¬ای تنگاتنگ و عمیق، میان فرهنگ عامه و سه شاهکار ادبی دولت¬آبادی (کلیدر، روزگار سپری¬شده¬ی مردم سالخورده و جای خالی سلوچ)، ضرورت بررسی فرهنگ عامه را در آثار وی آشکارتر کرده است و این پژوهش تلاشی در همین راستا می¬باشد.

 چکیده
شعر دفاع مقدّس از بخش‌های موفق و درخشان ادبیات پایداری ایران است. مهم‌ترین شاخه‌ این بخش، «غزل دفاع مقدّس» است. غزل دفاع مقدّس از آغاز دهه‌ی هفتاد که رقم‌خورده تا هم‌اکنون بستر شکوفایی ادبی و هنری شاعران این مرز و بوم بوده است و همین نکته، ضرورت و اهمیت پژوهش در این حوزه را نمایان می‌سازد.
غزل دفاع مقدّس از نظر «ساختار و محتوا» از اهمیت بالایی برخوردار است. در بخش محتوا به دگرگونی‌های محتوایی و تحول مفاهیم در غزل دفاع مقدّس اشاره می‌گردد و در بخش ساختار مواردی مانند شکل، ردیف، قافیه، وزن، زبان و بیان، فضا و تصویر، روایت و... شایسته‌ی تامل است. برشمردن و معرفی حوزه‌های محتوایی و نکات مثبت و منفی غزل دفاع مقدّس از نظرگاه ساختار و در جهت آگاهی مخاطبان و پژوهشگران عرصه‌ی ادبیات پایداری، مهم‌ترین دست‌آورد این پژوهش است. در این پژوهش، غزل دفاع مقدّس از این نظرگاه‌ها مورد بررسی علمی قرار گرفته و در پایانِ این بررسی نیز بر یکی از کتاب‌های موفق منتشر شده در حوزه‌ی دفاع مقدس به عنوان نمونه از نظرگاه ساختار و محتوا نقد و پژوهش به عمل آمده است.

نخستین و مهم¬ترین گام در یک پژوهش علمی، آشنایی با منابع تحقیق است؛ بر این اساس، هر چه منابع مورد استفاده در یک پژوهش، معتبرتر و مصحّح¬تر باشد، پژوهش انجام شده سندیّت و ارزش علمی بیشتری دارد. از آنجا که دیوان¬های چاپی از جمله بهترین و در دسترس¬ترین منابع از اشعار موجود از شاعران دوره¬های مختلف است؛ مطالعه¬ی شکل صحیح اشعار به جای مانده از یک شاعر، خواننده یا پژوهشگر را در درک هر چه بهتر اندیشه و احساس شاعر از سرودن اشعار خود یاری می¬رساند. طی سال¬های گذشته تاکنون، مصحّحان دیوان¬های چاپی با تحمّل مشقت¬های فراوان کوشیده¬اند تا با مطالعه¬ی منابع مختلف موجود حاوی اشعار به جای مانده از یک شاعر، کامل¬ترین و صحیح¬ترین اشعار موجود از یک شاعر را جمع¬آوری، تدوین و چاپ نمایند و در اختیار خوانندگان و پژوهشگران قرار دهند. از آنجا که در یک تصحیح علمی خوب، ارزشمند و معتبر، رعایت برخی اصول لازم و ضروری است، آشنایی و شناخت با این اصول و ویژگی¬ها که برخی مربوط به جنبه¬های مادی و ظاهری دیوان و برخی مربوط به جنبه¬های ساختاری، محتوایی و گاه هنری دیوان است، تا حد زیادی زوایای مختلف یک دیوان ¬چاپی را به شکلی شفاف¬ و روشن¬ در معرض دید خواننده و پژوهشگر قرار می¬دهد و علاوه بر شناخت بهتر، به خواننده قدرت انتخاب مناسب¬تری را برای گزینش یک تصحیح خوب می¬دهد. در پژوهش حاضر، نگارنده به شیوه¬ی جستجوی کتابخانه¬ای به کتاب¬شناسی توصیفی _ انتقادی دیوان¬های چاپی تعداد هجده نفر از شاعران دوره¬ی سامانی و غزنوی پرداخته است و علاوه بر توصیف جنبه¬های گوناگون دیوان¬های چاپی مذکور، در پایان هر بخش، ویژگی¬های ساختاری، محتوایی و گاه جنبه¬های هنری دیوان مورد نظر را در چند سطر، معرّفی و نقد می¬کند.

در این پایان¬نامه به بررسی و تحلیل سبک شعر محمّدعلی بهمنی پرداخته شده است؛ چنان¬که در بخش نخست با عنوان نوگرایی در شعر فارسی زمینه¬های تاریخی، اجتماعی و سیاسی نوگرایی در شعر فارسی، شعر مشروطه، شعر نو نیمایی و ویژگی¬های آن، شعر نو پس از نیما و غزل معاصر بررسی شده است. در بخش دوم با عنوان محمّدعلی بهمنی، به زندگی و آثار و فعّالیّت¬های این شاعر و دیدگاه¬های صاحب¬نظران درباره¬ی اشعار او اشاره شده است. در بخش سوم، عناصر سبک¬شناسی اعم از: عناصر زبانی، خیالی، بیانی، موسیقایی، اجتماعی و اندیشگی و عناصر ریختاری و نهایتاً اثرپذیری بهمنی از دیگر شاعران مورد بررسی قرار گرفته است که در انتهای تحلیل هر عنصر سبکی، جدول و نمودار بسامد و درصدگیری آن عنصر در شعر بهمنی ذکر شده است. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که بهمنی چندان به باستان¬گرایی پایبند نبوده است و بیش¬تر به زبان آسان¬فهم امروزی شعر گفته است. وی همچنین در بهره¬گیری از صور خیال زیاده¬روی نکرده است و از عناصر خیالی استفاده¬ی به¬سزا نموده است. در موسیقیِ شعرِ او عنصر تکرار به شکل زیبا و تاثیر¬گذار استفاده شده و سجع و جناس به طور صحیحی به کار رفته است.

دراین پایان نامه به بررسی سبک شعر حمیدمصدّق پرداخته می شود. ابتدا عناصرسبکی اوباشیوه ای استقرایی بررسی شده وسپس باتعیین جدول¬های بسامدی، مورد توصیف وتحلیل قرارگرفته است. این پژوهش درسه بخش ارائه شده که عبارتند از: بخش نخست باعنوان شعرنوفارسی ازآغازتا امروز که به انگیزه ها و زمینه های نوگرایی درشعرمعاصرفارسی به طورگذرا اشاره شده است تا زمینه ای برای بخش های دیگر باشد. دربخش دوم باعنوان حمیدمصدّق، به زندگی ومسائلی که به نوعی بر سبک شعر وی تاثیر گذاربوده ، پرداخته شده است . دربخش سوم، عناصر سبک¬شناختی؛ ازجمله: عناصر زبانی، خیالی، بیانی، موسیقایی، اجتماعی،اندیشگی وریختاری، موردبررسی قرارگرفته است .پس ازانجام این بررسی¬ها می¬توان گفت که حمیدمصدّق ازشاعران نسل دوم نیمایی است ودرجایگاهی قرارگرفته که دربلندای آن مهدی اخوان ثالث ،سیاوش کسرایی وفریدون مشیری،سه شاعرنسل اوّل نیمایی قراردارند؛البتّه بیشترناقدان وتحلیل¬گران شعرمعاصر،مصدّق را ازپیروان سبک نوقدمایی می-دانندکه آمیزه¬ای ازویژگی¬های شعرکهن،شعرنیمایی وتغزّلی است .