شهود یا مشاهده را در تقسیم¬بندی¬های معمول و مرسوم میان عرفان¬پژوهان، حالی از احوال عارفان برشمرده¬اند که تمام مقامات و احوال مقدمه¬ای¬ست برای رسیدن به این درجۀ عالی و از آن به رویت با چشم و قلب تعبیر می¬شود. عرفان جمالی نیز که می¬توان از آن با نا¬م¬های دیگری چون زیبایی¬دوستی و جمال¬پرستی یاد کرد یک رویکرد و سلوک صوفیانه است که در این روش، صوفیِ صافیِ کامل می¬کوشد جمال مطلق حق تعالی را در مظاهر حسی آفرینش مشاهده کند و به همین دلیل مهر با رخ خوبان را طریقۀ عرفانی خود قرار می¬دهد و از پیالۀ صورت زیبا شراب جان¬فزای روی جانان را می¬نوشد. در پژوهش حاضر مسالۀ شهود پروردگار و عرفان جمالی و نیز ارتباطی که این دو با هم پیدا می¬کنند با استفاده از روش مطالعۀ قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است. مهم¬ترین هدف این پژوهش آن است که با زبان قرآن که زبان عرفان برگرفته از آن است به بیان مسئلۀ شهود پروردگار و جریان عرفان جمالی و نیز نسبت میان این دو بپردازیم؛ به همین منظور نخست در بخش کلیات واژه¬های قرآنی در پیوند با شهود کشف شد و آن¬گاه در سه دورۀ پیش از خلقت، در دنیا و بعد از مرگ، با تاکید بر آثار مولوی و عطار مورد کاوش قرار گرفت. در فصل مربوط به عرفان جمالی نیز ابتدا مفاهیم قرآنی در پیوند با آن کشف شدند و آن¬گاه نسبت¬هایی که عرفان جمالی با شهود پروردگار برقرار می¬کند بیان شد، و از جمله نتایج آن شد که هر آن¬چه عشق مجازی را به عشق حقیقی پیوند می¬زند جریان عرفان جمالی را به مسالۀ شهود پروردگار مربوط می¬سازد. از دیگر نتایجی که به دست آمد این بود که عرفانی جمالی در آثار مولوی و عطار بیش از آن¬که عشق به زیبارویان باشد عشق به انبیا، اولیا، پیران طریقت و مردان کامل است و اشارات آنان به پری¬چهرگان و پسران مربوط می¬شود به تجربه¬های شهودی آنان در این دنیا که در جریان این کشف و شهود، بهشت و نعمت¬های آن برای آنان آشکار می¬شود و این پری¬چهرگان و زیبارویان عبارت می¬شوند از همان حوران و غِلمان بهشتی.

شعر فارسی همواره بستری برای موضوعات گوناگون بوده و بویژه در بزنگاه¬های تاریخی و اجنماعی و سیاسی، رخدادهای تاریخی و پیشامدهای اجتماعی و فرهنگی نمودی آشکار در آن داشته است، تا آنجا که گاه به کمک برخی از شعرها می¬توان حلقه¬های گم-شده¬ی بعضی از رویدادهای تاریخی و اجنماعی را یافت و یا دریافت¬های مورخان را اصلاح کرد. در این پژوهش از همین منظر، چهره¬ی شخصیت‏های سیاسی و غیرسیاسی ایرانی و غیر ایرانی در شعر هفت شاعر مهم مشروطه و پهلوی اول (بهار، عارف قزوینی، نسیم شمال، میرزاده عشقی، ایرج میرزا، فرخی یزدی و ابوالقاسم لاهوتی) بررسی شده و توصیف و داوری این شاعران از برخی شخصیت¬های هم‏عصر خود در کنار مختصر شرحی تاریخی از رویدادها آورده شده است تا از این راه هم داوری زمانه نسبت به این اشخاص دیده شود و هم زوایای پنهان رفتارها، گفتارها و شخصیت این افراد که گه¬گاه در تاریخ رسمی مغفول مانده است در بستر شعر نمایان گردد. برابر این بررسی، مجموعا 39 نفر از شخصیت¬های سیاسی، رجال درباری، روزنامه¬نگاران، نمایندگان مجلس و برخی از چهرهای خارجی که در سیاست و حکومت ایران دخیل بوده¬اند، در شعر دوره مورد بحث حضور درخور توجه داشته-اند که از این تعداد 6 نفر خارجی هستند. در میان این افراد هیچ شخصیت زنی وجود ندارد! نگاه شاعران به این اشخاص اغلب مطابق شناخت و تشخیص شخصی¬شان بوده که گاهی نسبت به بعضی، این نگاه و داوری، نادرست و سطحی و ناقص بوده است چرا که در فضای ملتهب و پیوسته متغیر روزگار مورد بحث ما (با همه¬ی صداقتی که این شاعران در بیان آرمانها و اندیشه های خود داشته¬اند)، هیچ دریافت و داوریی مصون از خطا و کج¬روی نبوده است.

چکیده

روزگار حکمرانی قاجاریان بر ایران، از جهت گوناگونی آثار ادبی، بسیار پربار است. در این عصر، آثار نثر گوناگونی در حوزه¬های تاریخ، تذکره، سفرنامه، ترجمه، نمایش¬نامه، روزنامه، داستان و... نوشته شده است. در دورۀ قاجار، سفرنامه¬نویسی با استقبال و توجه رجال و بزرگان عصر قاجار که عشق به تالیف و نگارش داشتند، روبه¬رو شد. در واقع، این حرکت به پیروی از آثار مشابهی بود که برخی از غربیان از قرن چهاردهم میلادی به این سو، تحت عنوان سفرنامه نوشته بودند و به مرور در هند و ایران در دسترس ایرانیان قرار گرفته بود. در پژوهش حاضر، سبک سفرنامه¬های عتبات دورۀ قاجار با اولویت ترتیب زمانی ازقدیم¬ترین تا جدیدترین به همراه جدول¬ها و نمودارهای ستونی بسامد عناصر سبکی هر کدام و تحلیلِ گفتمان آن¬ها، با استفاده از نظریۀ روایی ژپ لینت ولت بررسی شده است. این سفرنامه¬ها یا به اصطلاح رایج آن دوره « روزنامۀ سفر» ویژگی¬های مشترک و گاه مخصوص به خود دارند. یکی از وجوه مشترک این سفرنامه¬ها توجه به طبیعت و مظاهرگوناگون آن و بیان مشکلات و مصائب زائران است که بدون استثنا در این سفرنامه¬ها به وضوح دیده می شود. با بررسی سبک¬شناسانه این سفرنامه¬ها، به این واقعیت می¬رسیم که سبک نگارش سفرنامه¬ها، به تدریج، از نثرهای متکلف و نیز فاخر ادبی نظیر منشآت قائم مقام، فاصله گرفته و به سبک نگارش روزنامه¬های این دوره، نظیر وقایع¬اتفاقیه نزدیک ¬شده است.