پژوهش در خصوص تولید و تجارت جواهرات در دوره ی میانه– از ابتدای حکومت غزنویان تا پایان دوره ی ایلخانان- امکان بازشناسی و تبیینِ سهمِ این نوع از فعالیت ها، در نظام اقتصادی را فراهم می آورد. به طور کلی، دو مقوله در رابطه با تولید و تجارت جواهرات در دوره ی مورد نظر دخیل بوده اند: 1- جغرافیای سیاسی و اقتصادی هر فرمانروایی، 2- عملکرد هر حکومت در راستای ایجادِ تمرکز سیاسی و شرایط مطلوب، به منظور رونقِ مبادله و توزیعِ جواهرات. در دوره ی غزنوی، تولید جواهرات، به فراخور موقعیت جغرافیایی، به کوههای مراکز شرق و شمال شرقی معطوف بود.در همین راستا، داد و ستد جواهرات نیز عمدتا با مناطقِ همجوار مانند چین، ترکستان و هند صورت می گرفت.در دوره ی زمامداریِ آل زیار و آل بویه، تولید و تجارت جواهرات در مناطقِ شمالی، میانی و بنادر دریای خلیج فارس (به ویژه سیراف) متمرکز گردید. با آغاز حکومت سلجوقیان ، متناسب با وسعتِ جغرافیای سیاسی این حکومت، مراکز تولیدِ وتجارت جواهرات افزایش یافت. مراکزِ بازرگانی دریایی جواهرات (به استثنای بندر تیز) ، به بنادر دریای عمان و ارتباط تجاری با بنادرِ دریای سرخ متمایل گشت. تولید و تجارت جواهرات در دوره¬ی خوارزم شاهان، به دلیل کاهشِ امنیت اقتصادی، تنزل یافته و با ممالک چین و ترکستان محدود شد. قدرت گیری ایلخانان بر منطقه¬ی وسیعی از ایران، نقطه ی اوج فعالیت های تولیدی و تجاری در حیطه ی جواهرات بود. نظارت دولت در امر تولید، و وضعِ قوانین در زمینه ی داد و ستد آن، رشدِ نسبی مراکز تولید و تجارت را در پی داشت. تجارت دریایی بنادر خلیج فارس ( کیش و هرمز) رونق یافته، داد و ستد به ایالت آذر بایجان( تبریز، سلطانیه) متمرکز شد. می توان گفت، این نوع از تجارت در اقتصاد ایران در دوره ی مورد نظر، به صورت نسبی تاثیر داشته و رشد اقتصادی بیشتر متاثر از ارزش پولی این نوع از کالا بوده است. به علاوه، در دوره ی ثبات سیاسی حکومت ها، تولید و تجارت این نوع از کالا، رونق نسبی داشته و در دوره ی ضعف آن ها با رکود مواجه بوده است. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر اصول تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی بوده و داده براساس روش کتاب خانه ای گردآوری شده اند. هدف از ارائه ی این پژوهش، بررسی وضعیت تولید و تجارت جواهرات در اقتصاد ایران از ابتدای حکومت غزنویان تا پایان حکومت ایلخانان بوده است.

هجوم مغولان به ایران یکی از ادوار پر حادثه و سرنوشت ساز در تاریخ کشور ما محسوب می شود. این عصر دورانی از انحطاط و ویرانی را در پی داشت که تاثیری گسترده بر ساختار اقتصادی کشور نهاد. نابسامانی¬های پس از حمله¬ی مغول و عواملی که ریشه در تحولات این ایام داشت به اعزام هلاکو از سوی دربار خان مغول در نیمه¬ی قرن هفتم هجری و شکل گیری حکومت ایلخانی منجر شد. فتوحات هلاکو با غنایم بسیاری همراه بود اما دیری نپایید که خزانه¬ی حکومتی بر اثر سیاست¬های نامناسب و همچنین فساد مالی کارگزاران مغولی با مشکلات مالی مواجه شد. بعد از مرگ هلاکو، دریافت مالیات به یکی از منابع اصلی تامین درآمد ایلخانان مغول تبدیل شد و این در حالی بود که دوره¬ی غنایم جنگی به سر آمده و حکومت ایلخانی درگیر نبردهای تدافعی از سوی دشمنان و همچنین جنگ¬های خانگی بود و این امر هزینه¬های زیادی به دنبال داشت. در ایام حکمرانی ایلخانان، حکام مغولی و کارگزارانی که از سوی مرکز مامور جمع آوری مالیات بودند، در طول سال چندین بار و به عناوین گوناگون از ولایات مالیات اخذ می کردند. ازینرو اخذ مکرر مالیات¬ها و افزایش خودسرانه¬ی میزان مالیات¬ها و نبود قوانین مدون و مقنن در نظام مالی به عاملی مخرب تبدیل شد که به دنبال آن فعالیت¬های کشاورزی کاهش یافت و مبادلات بازرگانی را متوقف ساخت. هر چند در پرتو ملاحظات مالی و اقتصادی غازان¬خان، ساختار اقتصادی کشور با رشد نسبی اقتصادی همراه بود اما این روند مدت زیادی طول نکشید و بعد از مرگ وی از نو میزان مالیات-های خود سرانه به کار گرفته شد و انتظارات مالی مغولان مشکلات عدیده¬ای در امور اقتصادی به بار آورد. نظام پولی این دوره مبتنی بر مسکوکات طلا و نقره بود که سکه¬های نقره بیشترین کاربرد را در معاملات داشت. قبل از اسلام آوردن ایلخانان، هر یک از ممالک ایلخانی به ضرب مسکوکاتی با وزن و عیار خاص خود می پرداختند و بدین ترتیب بی¬ثباتی شدیدی بر نظام پولی این دوره حاکم بود و میان مسکوکات طلا و نقره رابطه¬ی تعریف شده¬ای وجود نداشت. سیاست¬های مالی ایلخانان و صاحب¬منصبان آنان در نهایت منجر به خالی شدن خزانه¬ی دولت و رواج اسکناس¬های موسوم به چاو شد. حکام مغولی قبل از غازان توجه چندانی به تنظیم و تثبیت نظام پولی نداشته و یا موفقیت¬های چشم¬گیری نداشته بودند. موفقیت¬های غازان نیز در این زمینه به دوره¬ی وی محدود شد و پس از وی نظام پولی چندان هماهنگ و یکسانی وجود نداشت. این مسئله به معنای رکود و کمبود نقدینگی نبود زیرا از دوره¬ی غازان تا ابوسعید مسکوکات فراوانی به جای مانده است.

 در این پژوهش که تاثیر ازدواج‌های سیاسی بر ساختار قدرت در دورۀ مغول (617- 756 ق) مورد بررسی قرار می‌گیرد، دو متغیر مشاهده می‌شود. متغیر اول زنان و ازدواج‌های سیاسی و متغیر دوم ساختار قدرت عصر مغول از دورۀ چنگیز خان تا سقوط ایلخانان است. مغولان اقوامی صحراگرد بودند که به‌صورت قبیله‌ای زندگی می‌کردند. زندگی سخت کوچ‌نشینی، ایجاب می‌کرد که قبایل رابطۀ خود را با یک‌دیگر مستحکم کنند. یکی از راه‌های حصول به این هدف، ازدواج‌های سیاسی بود که به چنگیز خان نیز کمک کرد تا بتواند در کنار دیگر عوامل، قبایل مغول و غیر مغول ساکن در مغولستان و اطراف آن را با خود متحد کند و امپراتوریش را بنا نهد. همچنین هنگامی که خان مغول، امپراتوری خود را به خارج از مرزهای مغولستان گسترش داد، همین حربه ازدواج‌های سیاسی، یکی از دلایل تثبیت قدرتش در آن سرزمین‌ها گردید. پس از مرگ چنگیز خان، فرزندان و جانشینان او این روند را ادامه دادند؛ به‌خصوص ایلخانان ایران به دلیل مشکلات داخلی و خارجی، سعی کردند از این ازدواج‌ها استفاده کنند تا تابعین خود را بدین‌وسیله تحت امر خود نگه ‌دارند. این نوع ازدواج‌ها میان ایلخانان و سلاطین بیگانه به‌ویژه ممالک مسیحی نیز وجود داشت که در جستجوی یافتن متحدانی برضد ممالک مسلمان همسایه بودند.
این پژوهش با دست‌مایه قرار دادن ازدواج‌های سیاسی مغولان، قصد دارد زوایای مختلف قدرت این ازدواج‌ها را نشان دهد و همچنین روشن سازد که چه تاثیری بر ساختار قدرت مغول داشته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهند که این ازدواج‌ها در ابتدای حکومت مغولان موجب صلح و گسترش قلمرو مغولان و اشاعۀ قدرت آن‌ها در سرزمین‌های مفتوحه گردید؛ امّا در پایان، یکی از عوامل فروپاشی حکومت مغولان گردید. این ازدواج‌ها گاهی نیز سبب اتحاد و تحکیم روابط مغولان با ممالک عیسوی، به‌منظور همکاری علیه دشمن مشترک می‌گردید. روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده است که با گردآوری منابع و داده‌ها از کتابخانه‌ها و تحلیل مطالب گردآوری‌شده به نگارش و تدوین نهایی پایان‌نامه اقدام شده است

چکیده
عرب‏ها ‏‏به دلیل فتوحات، شرایط سرزمین عربستان از جمله عوامل طبیعی، اقتصادی‏، اجتماعی‏، اختلافات قبیله‏ای و جنگ‏های داخلی‏، سلسه مهاجرت‏هایی را به سوی مناطق خارج از جزیره العرب از جمله روم و ایران آغاز کردند‏، ایران به عنوان همسایه شمالی جزیره العرب از زمان باستان مورد توجه قبایل عرب بوده است، در آن زمان ایران به دلیل حاصلخیزی اش توجه اعراب را به خود جلب کرد.
وسعت سرزمین خوزستان و تنوع جغرافیایی آن که بعداز عهد داریوش هخامنشی جزء ولایات حاصلخیز ایران بود‏، سبب شد مردمان ملت‏های مختلف از جمله عرب‏ها ‏‏با ویژگی‏ها ‏‏و آداب و رسوم خاص در آنجا بیش از پیش سکنی گزینند. با وجودی که سابقه مهاجرت عرب‏ها ‏‏به خوزستان به دوران خیلی دور باز ‏می‏گردد(دوره اشکانیان)، اما این منطقه در دوره‏های بعد با امواج مهاجرت قبایل عرب مواجه شد، از اواسط قرن نهم هجری شاهد سیر جدیدی از مهاجرت‏ها ‏‏و ورود عرب‏ها ‏‏به خوزستان هستیم در اینجا میتوان به مشعشعیان و آل کعب اشاره کرد.
ورود عرب‏ها ‏‏به خوزستان باعث شد دگرگونی‏هایی در بسیاری ازمناطق آنجا از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را به دنبال داشته باشد. دراین پژوهش سعی شده است که به بررسی این مهاجرت ازسوی اعراب به خوزستان پرداخته شود وپرسش اساسی این است که این مهاجرت چه پیامدهایی را برمنطقه به دنبال داشته است؟ برمبنای فرضیه این پژوهش اسکان بسیاری از قبایل در شهرهای خوزستان پیامدهای اجتماعی و فرهنگی گوناگونی را به دنبال داشت و باعث رشدو گسترش اسلام‏،رشد شهرنشینی و دگرگونی ساختار اجتماعی گردید.
 

چکیده:
خلیج‌فارس و تحولات آن در حد فاصل سالهای (845 هـ.ق. تا 1087هـ.ق.) از چنان اهمیتی برخوردار بود، که نمی‌توان بدون شناخت و بررسی آن به تحلیل و بررسی تحولات معاصر آن پرداخت. روابط ایران و عثمانی که یکی از موضوعات مهم تاریخ ایران است،جایگاه ویژه‌ای در توسعه روابط خارجی ایران داشت؛که تقریبا با جنگ و جدل همراه بود.در این میان بندر بصره یکی از موارد تاثیر گذار براختلافات ایران و عثمانی به شمار می‌رفت.موقعیت مهم بندر بصره به عنوان بندر تجاری بین‌النهرین و ¬¬¬¬واسطه تجارت اروپا با شرق،همچنین عواید چشمگیر اقتصادی آن باعث توجه حکومت عثمانی به آن بندر بود.از طرفی بصره همواره رقیب¬اقتصادی بنادر ایران به شمار می‌رفت.حضور کشورهای استعمارگری چون پرتغال و کمپانی های بزرگ در این بندر و همچنین قرار گرفتن بصره بر سر راه کاروان های زیارتی و حج،در آن برهه زمانی،براهمیت آن¬می-افزود.ظهور حکومت های محلی مشعشعیان و دیریان¬ و حضور فعال این حکومت های محلی در بندر بصره و دوری حکومت های مرکزی ایران و عثمانی از کانون درگیری(بندر بصره)کنترل اوضاع بندر بصره را با دشواری مواجه ساخته بود.مشعشعیان و دیریان،هرگاه شرایط را مناسب می دیدند از ضعف حکومت های مرکزی استفاده کرده و تجارت بندر بصره را در اختیار خود می گرفتند.
 

چکیده:
شهر نیشابور یکی از شهرهای باستانی خراسان بوده است. در سال 30 هجری قمری به دست مسلمانان فتح شد و به یکی از مهم‌ترین شهرهای اسلامی تبدیل شد. در دوره امویان قیام‌هایی علیه حکومت امویان، از این شهر برخاست که نشان از نارضایتی مردم این شهر از حکومت امویان بود. پس از شکل‌گیری حکومت طاهریان این شهر به‌عنوان پایتخت این حکومت انتخاب شد و به اوج رونق خود رسید. عبدالله بن طاهر در شکوفایی این شهر نقش بسیاری داشت. پس از طاهریان، حکومت صفاریان بر سر کار آمد که نیشابور در این دوره نیز به‌عنوان پایتخت، از اهمیت زیادی برخوردار بود. دوره کوتاه حکومت صفاریان صرف جنگ و درگیری شد و به همین دلیل تحولی در اوضاع اجتماعی این شهر شکل نگرفت. باروی کار آمدن سامانیان، پایتخت از نیشابور به بخارا منتقل شد. اما نیشابور همچنان از اهمیت بسیاری برخوردار بود و پایگاه حاکم خراسان محسوب می‌شد. در این دوره با برقراری آرامش نسبی و امنیت در قلمرو سامانیان، نیشابور نیز از آرامش برخوردار شد. بااین‌وجود جنگ‌ها و درگیری‌های بسیاری بر سر حاکمیت نیشابور و خراسان رخ داد. زندگی اجتماعی مردم تابعی از وضعیت سیاسی نیشابور بود. طبقات اجتماعی این شهر شامل خاندان‌های حکومتی، دهقانان، لشکریان،بازرگانان، صنعت گران و پیشه وران و بردگان بود. در دوره سامانیان مدارس و مراکز علم‌آموزی بسیاری در این شهر شکل گرفت. ازجمله مدرسه بیهقیه و مدرسه قطان نیشابوری. این پژوهش تلاشی است در جهت بررسی تاثیر تحولات سیاسی بر اوضاع اجتماعی نیشابور از ورود مسلمانان تا سقوط سامانیان.
 

عرفان و تصوف و فتوت در تاریخ ایران از قدمت دیرینه ای برخوردار است. با هجوم مغولان به ایران تصوف و طریقت های صوفیانه رو به گسترش نهاد و در تمام لایه های اجتماعی جامعه ایران عصر مغول نفوذ یافت. تاثیر تصوف در این عصر، بیش از همه بر طبقات و پیشه وران بود. در این راستا روابط دو طرفه ای مبتنی بر حمایت معنوی صوفیان از پیشه وران ،ودر عوض سرسپاری و حمایت اقتصادی پیشه وران شکل گرفت.
روابط طریقت های صوفیانه و اهل فتوت با پیشه وران در ایران عصر مغول از چند جهت قابل بررسی است. از لحاظ اجتماعی مناسباتی میان طریقت های صوفیانه با پیشه وران شکل گرفت. تاثیراتی که تصوف و فتوت بر پیشه وران در این عصر گذاشتند. اشتراکاتی که میان اهل تصوف و پیشه وران وجود داشت و در این عصر بیشتر به آنها توجه شد. روابط طریقت های صوفیانه و اهل فتوت با پیشه وران شامل روابط ارشادی و راهنمایی و همت طلبیدن پیشه وران از بزرگان صوفیه و اهل فتوت و همچنین رابطه نذوراتی و مالی و خدماتی میان مردم و پیشه وران و اهل فتوت و طریقت های صوفیانه در عصر مغول در ایران بوده است.
این پژوهش درصدد بررسی نوع روابط و مناسبات طریقت های صوفیانه و اهل فتوت با پیشه¬وران می¬باشد. در عصر مغول اکثر پیشه وران را مردم طبقات پایین جامعه و صوفیان طبقات متوسط و بالای جامعه ایران را تشکیل می¬دادند. این پژوهش تاریخی و با رویکرد تحلیلی – توصیفی می¬باشد. منابع به شیوه کتابخانه¬ای جمع آوری شده اند. در بررسی متون علاوه بر کتب تاریخی و کتب عرفان و تصوف و فتوت نامه ها از متون ادبی، سفرنامه ها، تذکره ها نیز استفاده شده است.
 

حکومت‌داری در ایران در طول تاریخ دچار تغییر و تحولات فراوانی شده است که در این تحولات ترکان نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند.در تاریخ بعد از اسلام ورود اقوام دیگر به ایران همواره تاریخ و حکومت ایران را دچار تغییرات فراوانی کرده است، که یکی از این اقوام، ترکان بوده‌اند.با ورود تعداد زیاد غلامان ترک به دستگاه‌های حکومتی سامانیان، اداره حکومت بدون حضور این غلامان در دوره‌های بعد اجتناب‌ناپذیر بود. آن‌ها به‌صورت نیروی نظامی مقتدر در نواحی مختلف، حکومت‌ها را اداره می‌کردند. توجه به¬این نکته حائز اهمیت است، که اولین جرقه‌های ورود و حضور ترکان از سوی حکومت سامانی است؛ همین بردگان ترک درباری این سلسله به مقامات عالی در این حکومت رسیدند و حتی موفق به تشکیل حکومت‌های مختلفی تا خارج از قلمرو ایران شدند. بعد از سامانیان مهم‌ترین مرکز غلامان ترک دربار غزنویان بوده است. سلجوقیان نیز سنت سلاطین و پادشاهان قبلی را ادامه دادند. در آن دوران غلامان سلطانی بسیار فراوان بودند. در دورۀ خوارزمشاهی که خود غلامان ترک سلجوقیان بودند، غلامان ترک منزلت خود راحفظ کرده بودند. حمله چنگیزخان به ایران نیز احیای شیوۀ برده¬داری بود، که در دوران جانشینان او یعنی ایلخانان ادامه پیدا کرد. از قرن چهارم تا هفتم هجری قدرت غلامان ترک به حدی افزایش پیداکرده بود، که هیچ‌یک از دولت‌مردان یارای مقابله با آن‌ها را نداشتند. درصورتی‌که با آن‌ها مخالفت می‌شد فرد موردنظر را به هر صورتی تنبیه یا به قتل می‌رساندند، که این نشان از تسلط کامل غلامان ترک بر دستگاه‌های حکومتی و نظامی سلسله‌های حاکم بوده است.

سرزمین ایران با برخورداری از مواهب طبیعی و تنوع در تولیدات دامی و کشاورزی از قدیم دارای تنوع فراوانی در تغذیه بوده است. تغذیه و غذا از جمله مقولاتی از زندگی روزانه مردم بود که بررسی آن کمک زیادی به روشن ساختن گوشه‌های تاریک تاریخ اجتماعی ایران می کند. نوع تغذیه می تواند نمایانگر توانایی اقتصادی یک قشر باشد یا نشان از هویت گروهی، طبقه اجتماعی، جنسیت، نژاد و هویت قومی باشد. در این پژوهش که به بررسی فرهنگ تغذیه‌ی مردم ایران از عصر مغول تا پایان عصر صفوی می پردازد، دو متغیر مشاهده می¬شود یکی فرهنگ تغذیه و دیگری جامعۀ ایران عهد مغول تا صفویه است. جامعه ایران عهد مغول تا صفوی از جامعه‌ای با ساختار سیاسی ایلی تا جامعه‌ای با حکومتِ شهرنشینِ صفوی تحول یافت. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی فرهنگ تغذیه‌ی مردم ایران از عصر مغول تا پایان عصر صفوی به منظور روشن ساختن گوشه‌ای تاریک از تاریخ اجتماعی و فرهنگی سرزمین ایران است. شیوۀ اجرای این پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده است که باگردآوری منابع و داده¬ها از کتابخانه¬ها و تحلیل مطالب گردآوری¬شده به نگارش و تدوین نهایی پایان نامه اقدام شده است.

در حکومت‌های ایران در سده های آغازین اسلام بویژه قرون 3 تا 5 ه.ق ، اندیشه غزا یا جنگ مقدس، نقش موثری در اداره سرزمین اسلامی در ارتباط با کشورهای نامسلمان داشته است. از زمانی که در ایران حکومت های نیمه مستقل ( غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهان ) زیر لوای خلافت اسلامی پا گرفتند، طبق آموزه های سیاسی اسلام این حکومت ها در مرزهای قلمرو اسلامی از یک سو در برابر جنگجویان دارالکفر ایستادگی می نمودند و از سوی دیگر در برخی مقاطع به نام جهاد و نشر دین، بر دارالکفر تاخته و بر وسعت قلمرو سرزمین اسلامی می افزودند. ازین رو طبعاَ این اندیشه نیز در رشد و شکوفایی این حکومت ها تاثیرگذاری خود را داشته است لذا هدف این پژوهش اینست که به روش توصیفی تحلیلی با ابزار کتابخانه، نقش سنت غزا را در تشکیل و پایداری حکومت های اسلامی نام برده در ایران را ، تا زمان برآمدن مغولان را بررسی کند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد مردم عامی نیز میل بسیاری به غازی گری داشتند و به صورت خودجوش و داوطلبانه برای جهاد به مرزهای اسلام می شتافتندکه بخش قابل توجهی از سپاه غزنویان از همین غازیان تشکیل می شد. همچنین سلجوقیان نیز با تکیه بر اندیشه غزا بود که توانستند یک پادشاهی گسترده و یکپارچه را در قلمرو اسلامی به وجود آورند، تاثیر اندیشه غزا به گونه ای بوده است که با افول آن از اواخر دوره سلجوقی به بعد شور و پاسداری مرزهای اسلامی در مسلمانان ایرانی شکسته شد و زمینه عدم تقابل جدی مسلمانان با تهاجم نیروهای غیرمسلمان همچون گرجیان و مغولان فراهم شد.

 تاریخ بهبهان همواره با تاریخ ارجان همراه بوده است. پیدایش شهر ارجان را به قباد اول ساسانی نسبت می‏دهند ولی کشف تابوت برنزی در سال 1361هـ .ش قدمت آن را به دوره ایلام می‏رساند. با ورود اعراب مسلمان به ایران، درسال 23هـ .ق ارجان به صلح فتح شد. با روی کارآمدن حکومت‏‏های اسلامی از جمله (صفاریان،آل بویه، سلجوقیان) این شهر مورد توجه ویژه ای قرار گرفت؛ در دوره‏ی فرمانروایی حاکمان آل بویه ارجان به اوج شکوفایی خود رسید. از آن پس، این شهر به دلیل وجود قلعه‏های مستحکمی همچون ناظر و طنبور، شاهد ظهور داعیان اسماعیلی در خود بود. سرانجام، تمام آن قلاع و استحکامات به تصرف سلجوقیان درآمد. اما زلزله‏های مکرری که در ارجان رخ ¬داد، این شهر را به ویرانی کشاند و در پی این ویرانی‏ها، در چند کیلومتری ارجان شهرکنونی بهبهان شکل گرفت و از آن پس حاکمیت شهر در دست سادات طباطبایی قرار گرفت. این خاندان، در طی حوادثی که در قلمرو ایران و شهر بهبهان در دوره‏های بعدی رخ ‏داد از جمله؛ حمله محمود افغان به بهبهان و شورش محمد خان بلوچ در دوره افشاریه و شورش میرزا علیرضاخان طباطبایی در دوره زندیه نقش آفرین بودند. در دوره قاجاریه نیز، میرزا قوما در سال 1266هـ .ق ضد حکومت مرکزی شورش کرد که در نهایت وی دستگیر شد و از آن پس، حاکمیت بهبهان اگر چه از تحت سلطه این خاندان خارج گشت ولی این خاندان تا پایان حکومت قاجار همچنان دارای قدرت بودند. هدف این پژوهش، روشن ساختن سیر تکوین، تداوم و تغییر شهر بهبهان از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی است.

مغولان به رهبری و هدایت چنگیزخان در سال 616 ه.ق به ایران زمین ، که سلطان محمد خوارزمشاه بر آن فرمان می راند تاختند. هجوم مغولان شکافی عمیق بر اساس ، و تزلزل بسیار بر بنیان هر آنچه جامعه ی ایرانی در درازای تاریخ بنا نهاده بود وارد آورد . در طی این حملات شمار زیادی از شهرهای آباد و بسیاری از مناطق معمور ایران دستخوش تاراج و نابودی شدند ، کتابخانه ها و خانقاهها ، مساجد و مدرسه ها همه یا طعمه آتش مغولان گشتند و یا با خاک یکسان شدند. اما بعد از گذشت چهل سال از این یورش ها ، و زمانی که هلاکو توانست به کار اسماعیلیان پایان دهد ، و بعد از تصرف بغداد ، به ایران بازگشت و حکومت ایلخانی را در سال 656 ه.ق در ایران تاسیس کرد. در این زمان بود که هلاکو برای مستحکم کردن پایه های حکومت نوبنیاد خود ، که حاصل زد و خوردها و خونریزی های چند ساله ی اقوام مغول با ایرانیان بود ، احساس نیاز به بازسازی و ترمیم کشور کرد . هلاکو به این امر واقف بود که این بازسازی و ترمیم ها بدون همکاری ایرانیان امکان پذیر نیست و به همین دلیل تشکیلات اداری کشور همچنان در دست دیوان سالاری کهن ایرانی باقی ماند ، از جمله ی این اشخاص خاندان جوینی و شخص خواجه نصیرالدین طوسی بودند ، که هر کدام در دوره ای از حکومت ایلخانان در دستگاه حکومتی نفوذ کرده ، و آنها را علاقه¬مند به فرهنگ و تمدن ایرانی کردند و توانستند مغولان خون ریز و ویرانگر سالهای پیش را مهار کرده و آنها را به سوی آبادکردن ایران ترغیب کنند . این شد که با تاسیس حکومت ایلخانی ، به یک باره سیاست های کشورداری آنها دچار تحولی عظیم شد ، و از آن به بعد آنها در ردیف حاکمانی فرهنگ دوست و ابنیه ساز و حامی هنرمندان و معماران ظاهر شدند . در دوران حکومت ایلخانان ، بسیاری از شهرهای ویران شده ی سالهای قبل تعمیر و ترمیم شدند ، و شهرک های جدیدی در کشور ساخته شدند که در درون آنها سازه¬های مختلفی وجود داشت . خصوصا با روی کار آمدن غازان خان و در دوران دو ایلخان بعد از او ، یعنی الجایتو و ابوسعید شاهد شکوفایی معماری و ساخت شهرهای فراوان با ساختمان هایی در مقیاس عظیم و باشکوه هستیم که ، گنبد سلطانیه در نزدیکی زنجان کنونی نمونه و معیار بسیار خوبی برای شناخت معماری آن دوران است.

با ورود اسلام به ایران به ویژه در عهد بنی‌امیه " نهاد شرطه" تکوین یافت، و زیر نظر قاضی قرار گرفته بود. در این دوره ارتباط نزدیکی با دیوان برید داشته است. در دوره عباسیان، حکومت‌های که درایران به قدرت رسیدند،(طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل‌بویه)تشکیلات انتظامی خود را از نهاد شرطه بغداد اقتباس کرده بودند. با رسیدن ترکان به قدرت در ایران (غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان) لفظ شرطه از نهادهای انتظامی حذف شد، و جای خود را به الفاظ ترکی از جمله" شحنه"، دادند.که وظیفه اجرای نظم و امنیت را در این دوره بر عهده داشتند، داد. از جمله وظایفی که علاوه بر امور انتظامی بر عهده داشتند می‌توان به امور مالی، قضاوت و فرماندهی لشکر اشاره کرد. در این دوره هم همکاری‌های با صاحب منصبان لشکری، قضایی، مالی و محتسب داشته‌اند. با حمله مغول به ایران و تثبیت قدرت ایلخانان، باعث ظهور مقام‌های از جمله" داروغه"، در کنار شحنه شد. این مناصب در کنار وظایف اصلی خود وظایفی چون حاکم شهر و مسئول جمع آوری مالیات را نیز عهده داشتند. در دوره تیموریان مناصبی چون "قورچی"، قراسواران و غیره کار نظم و امنیت را در کنار داروغه بر عهده داشتند. داروغه‌ها در این دوره به عنوان فرمانده نظامی نیز منصوب می‌شده‌اند. در دوره صفویان علاوه بر داروغه به عنوان حافظ نظم و امنیت شهر مناصبی چون "داروغه‌ی اصفهان"، "داروغه دفتر خانه"، "داروغه فراشخانه " و غیره به عنوان تشکیلات انتظامی به وجود آمدند. در مقطع یاد شده ماموران انتظامی زیر نظر دیوان بیگی، خان و غیره انجام وظیفه می‌کرده‌اند؛ و در انجام امور انتظامی با محتسب و کلانتر همکاری می‌کرده‌اند. در این دوره ماموران انتظامی علاوه بر وظایف اصلی خود به عنوان سفیر شاه، فرمانده نظامی، حاکم پایتخت و زندانبان منصوب می‌شده‌اند.

ابوجعفرمحمد بن محمدبن حسن بن ابوبکر طوسی معروف و مشهور به نصیرالدین طوسی در سال 597ه.ق در طوس بدنیا آمد.شناخت اندیشه ها وعملکردهای سیاسی وفرهنگی وی بدون درک مناسبی از فضای سیاسی، فکری واجتماعی دوران حیات او امکان پذیر نیست .زیرا وی شاهد وقایع سیاسی و اجتماعی نظیر حملات مغولان واستیلای آنان وانقراض دولت اسماعیلیان و خلافت عباسیان بود.به همین جهت برای به ثمر رسانیدن هدفهای سیاسی وفرهنگی خود در دورانی مملو از هرج ومرج سیاسی، دست به کارهای دیوانی وسیاسی ودر نتیجه ملازمت امراء وپادشاهان زد.نخست حضور وی در دستگاه اسماعیلیان وسپس مغولان دلیل روشنی براین مدعاست.البته همراهی وی با آنها صرفا به این جهت نبود که تحت نفوذ آنها قرار بگیرد,بلکه برای اصلاح وهدایت آنها بود، تا از اقتدار آنها جهت پیشبرد اهداف خود بهره ببرد.لذا ضمن تحقیق وتالیف که آن را مبنای کار خویش قرار داده بود، رصدخانه ای را در مراغه تاسیس کرد که مهمترین اقدام علمی وفرهنگی وی به شمار می آید. البته خواجه نصیر همزمان که توجه اش به امر دانش وقدرت بود,به سیاست نیز معطوف بود ودر زمینه های سیاسی ومدیریت سیاسی دارای نظریه های خاص است.که با عملکردهای سیاسی وفرهنگی وی منطبق هستند.به نحویکه کتابی در این زمینه بنام اخلاق ناصری را به رشته ی تالیف در آورد که مباحثی پیرامون سیاست وحکومتداری راطرح میکند.همین امرنشان ازاهمیت طرح اندیشه سیاسی وی در تاریخ اندیشه های اسلامی می باشد.در این پژوهش سعی می گردد تا بازتاب اندیشه های خواجه ورابطه ی معنا دار آنها با کنش های سیاسی و فرهنگی او مورد واکاوی قرار بگیرد.

<p>ایذه بعد از فتح توسط مسلمین(17 هـ.ق) جزء ولایت بصره به حساب آمد و تا زمان ضعف خلافت عباسی زیر نظر خلفا اداره می شد. از قرن چهارم به بعد که حکومت های مستقل ونیمه مستقل در ایران سر برآوردند، موردتوجه این حکومت ها از جمله، آل زیار، آل بویه و سلجوقیان قرار گرفت، در سال 550 هـ ق که حکومت اتابکان لربزرگ در این منطقه تاسیس شد، و ایذه را به عنوان مرکز قدرت خود انتخاب نمودند دچار تغییرات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی فراوانی شد؛ به این صورت در این زمان، دوران طلایی حیات خویش را سپری کرد،اما بعد از سقوط این سلسله(827 هـ.ق)، تا روی کار آمدن صفویان درایران، ایذه در نتیجه ی نزاع و درگیری های قبایل و طوایف رو به انحطاط و زوال رفت، و زندگی نیمه کوچ نشین آنان بر زندگی یکجانشینی غالب گردید. سرانجام ایل بختیاری در نواحی لربزرگ که به بختیاری معروف شد، به قدرت رسیدند و ایذه یکی از مهمترین مراکز قشلاق نشین ایل و در مسیر کوچ ییلاقی آنان قرار داشت. که در جریان مستقیم حوادث واتفاقات ایل بختیاری قرار گرفته و دچار تغییر وتحولات مختلفی گشت. هدف این تحقیق روشن ساختن سیر تکوین تداوم وتغییر شهر ایذه از ورود اسلام تا پایان اقتدارخوانین بختیاری است.</p>

در عصر دوم خلافت عباسی و ظهور عوامل ضد خلافت در اواخر قرن های سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری ،بریدیان از جمله خاندانی بودند که از ضعف وعدم توانایی خاندان عباسی در اداره کردن مناطق تحت نفوذ خود استفاده نمودند.بصره و اهواز را که گلوگاه مهم تجاری و اقتصادی بود را در اختیار خود قرار دادند تا جایی که در سال 330 هق با نفوذ بر این مناطق و تسلط بربغداد و افزودن آن بر قلمرو خود توانستند مسیر تاریخی خلافت عباسی و حکومت های محلی دیگر را دگرگون نمایند این خاندان در فاصله سال های 316 ه تا 338 ه ق بر خوزستان و جنوب عراق (بطایح)به مدت بیست سال فرمان راندند.

پس از انقراض سلسله صفویه توسط افغانها، تا زمان به قدرت رسیدن حکومت قاجاریه، یعنی بین سالهای 1209-1135 هـ حاکمیت بر کشور ایران به طور کامل در دست ایلات و عشایر قرار داشت. این ایلات و قبایل در طی این مدت تاثیرات بسیاری از لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر کشور ایران نهادند. این مدت مملکت ایران، سه حکومت متفاوت (افغانها، افشاریه، زندیه) را تجربه نمود. اما این سه حکومت یک وجه تشابه داشتند و آن عبارت بود از اینکه، سران این حکومت‌ها از بطن زندگی عشایری برخاسته بودند. از لحاظ سیاسی، علاوه بر سران حکومت، حاکمانی که برای نواحی مختلف انتخاب می شدند، یکی از اعضای ایلات و یا یکی از سران قبایل بودند. از لحاظ اجتماعی این حکومتها به همراه قبایل متحد آنها با خرابیها و ویرانیهایی که در بیشتر مناطق ایران بوجود آوردند، ضربات مهلکی بر جامعه ایران وارد کردند. از لحاظ اقتصادی نیز در بیشتر موارد فرمانروایان این عصر، باعث خرابی اوضاع اقتصادی ایران شدند. این پژوهش قصد دارد، اثرات حاکمیت یافتن ایلات وعشایر را بر ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران را از حمله ی افغانها تا پایان عهد زندیه، مورد نقد و بررسی قرار دهد.

 

قوم لر یکی از اقوام ایرانی است که تاثیر بسیاری بر تحولات ایران به ویژه از دوره ی صفویه به بعد داشته که در دوره ی اول حکومت صفوی که از سال( 996- 907) بوده وتحقیر اقوام ایرانی به دست قزلباشان که سبب نارضایتی عمومی گردیده که قوم لر نیز از این قاعده مستثنا نبوده و این بود که قوم لر شورش هایی را علیه حاکمیت صفوی و والیان آنها یعنی قزلباشان صورت داده از آن جمله شورش اسماعیل دروغین در همدان می باشد که مورد حمایت اکراد و الوار بوده و در دوره دوم حکومت صفوی 1135 - 996 شاه عباس بعضی از اقوام لر را وارد ارتش و برای نگه داری مرزها به نقاط مرزی فرستاد استفاده از لرها در ارتش در دوره افشاریه ادامه داشت پس از قتل نادرشاه افشار و شروع جنگهای داخلی کریم خان زند توانست مدعیان را از میان بردارد و صاحب قدرت و شود ودر واقع قوم لر نقش اصلی را در سیاست یافت با سقوط زندیه قوم لر دوباره به حاشیه رانده شد وتا زمان انقلاب مشروطه در حوادث سیاسی نقش چندانی نداشته است.

زنان در دوران تیموری نیز مانند ادوار پیشین پایبند و فرمانبردار مردان بوده اند و اهمیت و اعتباری که زن در عهد مغول داشت تا حدودی در دوره تیموریان نیز تداوم یافت و زنان در این عهد وارد عرصه سیاست و اجتماع شدند و در فعالیت های فرهنگی و اقتصادی شرکت می کردند و در جنگها در کنار مردانشان ، حضور داشتند و از غنایم جنگی بهره می بردند. و در جشن ها و شادی ها نیز شرکت می کردند و گاه خود میهمانی ها ترتیب می دادند. در تاریخ تیموریان ، نمونه هایی از نفوذ خاتونان درباری را در سیاست و در بعضی دیگر از امور می بینیم. در بین این زنان میتوان از سرای ملک خانم و تومان آغا، همسران تیمور و شادملک، همسر سلطان خلیل و گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ و فیروزه بیگم، مادر و خدیجه بیگم همسر سلطان حسین بایقرا نام برد.
در امر تربیت شاهزادگان تیموری، زنان نقش بسیار مهمی بازی می کردند و فرزندان خاندان سلطنت، ابتدا زیر نظر یکی از زنان بزرگ تربیت می شدند. و همچنین در امر وقف نیز مشارکت می کردند و همچنین در فعالیت های فرهنگی مانند ساخت بناهای عالی مانند مساجد و مدارس و غیره شرکت می کردند. این پژوهش تلاشی است در جهت پاسخگویی به این پرسش که خاتونان چه نقشی در ساختار سیاسی و تحولات اقتصادی و فرهنگی عهد تیموری داشتند؟ هدف از این پژوهش بررسی عملکرد خاتونان و نیز روشن ساختن مقام و جایگاه ایشان در جامعه و چگونگی ایفای نقش توسط آنان در جامعه موردنظر می باشد. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای می باشد.
 

چکیده: دورق یکی از شهرهای مهم ایالت خوزستان نامی آشنا در متون جغرافیای تاریخی قدیم و جدید است. پیوند این منطقه با سواحل شمالی خلیج فارس و نیز قرار گرفتن آن میان منطقه‌ی بین‌النهرین جنوبی و ایالت پارس، اهمیت خاصی از لحاظ جغرافیایی به این کانون بخشیده است. این موقعیت ممتاز جغرافیایی، ضمن اثربخشی بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی منطقه، ابعاد مختلفی از تاثیرات سیاسی را نیز به دنبال داشته است. به گونه‌ایی که در دوران باستان توجه پادشاهان ساسانی را به خود جلب نموده و از همان اوایل فتوحات اسلامی در قرن اول هجری، در کانون توجه فاتحان مسلمان قرار گرفته است. با توجه به اینکه این منطقه در امتداد سواحل خلیج فارس قرار گرفته است بندر آن یعنی بندر باسیان، جایگاه ویژه‌ایی در تجارت جنوب خوزستان داشته و مرکزی برای مبادله‌ی کالا به سایر نقاط خوزستان داشته است. ارتباط رودخانه‌ای شهر دورق نیز با شهرهای مختلف خوزستان بر اهمیت این شهر افزوده است. به گونه‎‌ای که همواره این شهر مورد توجه خلافت بنی‌امیه و بنی‌عباس و خاندان‌های حکومتگر محلی از قبیل بریدیان، آل‌بویه، مشعشعیان و در نهایت حکومت بنی‌کعب بوده است. این پژوهش در پی شناسایی تاریخ محلی دورق از ورود اسلام تا پایان حکومت شیخ خزعل می‌باشد و آن را با توجه به اسناد و مدارک تاریخی مورد ارزیابی قرار دهد.